Perhapja e fese islame ne Shqiperi

Procesi i Islamizimit dhe Osmanizimit në Trojet Shqiptare.


Pas vdekjes së Gjergj Kastriotit – Skënderbeu, turqit pushtuan krejt Shqipërinë.
“Në Shqipëri ngjau ajo që kishte ngjarë në Greqi. Një pjesë e popullatës shtegtoi në Itali e Greqi, të tjerë pranuan islamizimin dhe Resti ndenjti në Shqipëri duke ruajtur fenë Kristiane; Ortodokse dhe Katolike”1.
Pas rënies së qëndresës së organizuar antiosmane të shqiptarëve (Më e madhja dhe më e përgjakshmja në Ballkan), turqit fokusuan një vëmendje të veçantë të politikës perandorake këtu.

Pashko Vasa këtij procesi dhe kësaj politike Osmane pas v. 1478 që do të sillte pasoja të zymta të ardhmes të shqiptarëve në histori, i ka kushtuar një analizë të posaçme.

“Nga gjithë popujt e Ballkanit vetëm kombi shqiptar ka treguar një qëndrim të përgjakte dhe të vazhdueshem kundra pushtimit dhe zotnimit Otoman. Ky qëndrim i shkëlqyer me fitoret e mëdha të heroit kombëtar Skender Bej Kastriotit hoqi vërejtjen dhe admirimin e gjithë botës mbarë. Turqit osmanlli nga trimëritë e pashembullta të shqiptarëve morën një mësim dhe vendosën që këtë popull ta bëjnë për vete për t’u mbajtur me armë në sirejthujzën (kërthizën) e Ballkanit”.

Disa nga komponentët e politikës Islamizuese ishin:

a) Mbajtja në okupacion të rreptë ushtarak për jo më pak se 80 vjet rresht (pas vdekjes së Skënderbeut), ishte komponenti bazë i nënshtrimit dhe krijimit të kushteve për islamizimin e shqiptarëve. Gjatë kësaj periudhe kemi rrënimin ekonomik më të madh në vend. Me mbajtjen gjatë të okupacionit të rreptë ushtarak turqit u përpoqën të shuanin çdo shpresë të shqiptarëve luftëtarë për lirinë e tyre. Kjo fazë e dhunës së madhe kundër shqiptare vazhdoi deri nga fundi i shek. 16-të, por edhe pas fazës intensive të okupacionit, fushatat shtypëse ushtarake otomane nuk pushuan deri në shekullin XX-të.

b) Turqia në periudhën e pushtimit të Ballkanit planifikoi të krijojë koloni të ndryshme ushtarake për ti patur pikëmbështetje në mbrojtjen e saj. Këto koloni formoheshin:
1. Duke vendosur familje turqish te Anadollit në disa vende me rëndësi strategjike (Tiranë, Berat, Elbasan, Krujë etj).
2. Duke vendosur jeniçeret dhe familjet e tyre, që dilnin në pension nëpër qytete të ndryshme të Rumelisë.
3. Duke privilegjuar disa familjë të parisë së vendit sidomos ato të popullsive të njohura si luftëtarë dhe i islamizonte kundrejt këtyre favorëve që u jepte.

Elementi i tretë u shoqërua me dy elementet e parë që përmendëm më lart.
Siç e kemi theksuar më lart, para pushtimit Shqipëria kishte sundimtarët e saj (familjet princore sipas krahinave) siç ishte zakoni mesjetar në Europë. Këto familje të mëdha shqiptarë përfaqsonin një aristokraci të zhvilluar dhe kishin rrënjë tradicionale në vend.
“Familjet e zotnive të klasës së parë a si kohët ishin: Kastrioti, Dukagjini, Topia, Strazimiri, Arianiti, Urani, Spanaj, Spata, Kurona, Muzaka, Dushmani etj.

Pas këtyre familjesh të para ishin dhe familje zotnish të dorës së dytë. Burrat e disa prej familjeve të para e të dyta u vranë në luftrat e vazhdueshme, disa mërguan e shtegtuan në Itali, Greqi e gjetkë dhe disa mbetën në vend…. Për këta që mbetën në vend politika ishte:
Kush të pranonte islamizmin nga familjet e para dhe të dyta, do t’u falte çifliqe, do ti linte të lirë të mbanin armë, do t’u akordonte grada ushtarake të mëdha brënda dhe jashtë Shqipërisë”2.


c) Propoganda në pavor të islamizmës lulëzoi dhe shoqëroi gjithë kohën e “Okupimit të rreptë” por dhe më vonë deri në shek. 19-të.
Kjo ndodhi për shkak se shqiptarët, në vende e kohë të ndryshme se pushuan asnjëherë luftën për liri.

Një nga faktorët që i kishte bashkuar shqiptarët në luftën kundër turqve përveç prijësit të tyre legjendar Skëndërbe ishte dhe besimi tek kryqi. Ky besim në luftën kundër “Gjysmëhënës së të pafeve” përbënte dhe bazën ideologjike të shtetit të udhëhequr nga Gj. Kastrioti, Skënderbeu. Por humbja pas fitoreve të përgjakta 25 vjeçare dhe okupacioni i rreptë turk pas tyre solli një humbje dhe lëkundje të këtij besimi tek “Kryqi” dhe feja e tyre e krishtere. Përpjekjet e propogandës islamike u shoqëruan dhe me rrënimin e shumë objekteve të kultit kristian (kishave).
Gjatë zbatimit të platformës islamizuese dhe osmanizuese (krijimi i strukturave të pushtetit dhe adminstratës turke në vend me gjithë komponentët e saj përveç pengesave të vazhdueshme për tu vendosur jo rrallë shfrytëzuan dhe konfliktet mes vetë shqiptarëve. Shfrytëzimi i këtyre konflikteve e ndihmoi për shpejtimin e këtij procesi.

“… populli shqiptar përgjithësisht dallohet për ambicie të mëdha, për energji dhe inteligjencë. Gjithmonë kërkon fushata të gjëra që të zhvillojë këto veti. Sidomos rivaliteti mes njëri-tjetrit, sado që kishte pushuar në kohën e luftës kundra armikut të përgjithshëm, me pushimin e luftës filluan të veprojnë përsëri. Turqit përfitonin nga këto rivalitete kur një familje pranonte islamizmën për të gëzuar avantazhet që i jepte ajo, rivali tjetër, me dashje ose pa dashje, për të mos mbetur pas, pranonte dhe ai islamizmën. Duke parë avantazhet që gëzonin myslimanët e rinj, dhe duke parë shkatërrimin e organizatave kishtare, gjithë bota fillojnë të imitojnë njëri-tjetrin me pranimin e Islamizmes”2.


2. PASOJAT E PUSHTIMIT

Proçesi i islamizimit dhe i osmanizimit të vendit si dhe vendosja e pushtetit administrativ turk solli pasoja mjaft negative në jetën ekonomike, kulturore dhe politike e historike për shqiptarët në ballkanin perëndimor.

“Pa u mbushur një shekull që nga pushtimi i plotë i Shqipërisë shumica e madhe e popullit pranoi përciptas islamizmin, por brezi II u bë mysliman.
Në një popullsi 1 800 000 njerëz, 1.5 milion njerëz u bënë mysliman dhe 300 000 mbetën të krishterë, ortodoks ose katolik. Këta të krishterë formonin disa grupe gati indipendent dhe për të mbajtur armët ranë në marrveshje me qeverinë që të mos paguanin haraç as të dhjetën, me konditë që të kishin detyrë që në rast se perandoria hynte në luftë, të vinin e të luftonin bashkë me myslimanët për mbrojtjen e saj”3.
Këto grupe të krishterësh arritën të organizoheshin më vehte, çdo fis kishte bajraktarin e vet, disa bajraktarë kishin mbi krye një vojvodë dhe disa vojvodë kishin të parë Kapedanin e krahinës. Marrdhëniet e jetës ekonomike shoqërore e ushtarake normoheshin nga rregulla (norma) kanunore (kanuni i L Dugjinit, i Skënderbeut dhe i Labërisë).

Gjithë katolikët e Mirditës (Dukagjinit), Ortodoksët e Himarës, të Sulit, të Lunxhërisë, të Zagorisë e të Rrëzes formonin grupe e krahina kësodorët.
“Pas këtij organizimi të krishterët e Shqipërisë nuk u bënë raja (shkolla më ë lartë e skllavërisë mesjetare) si kombet e tjera, se zakoni i vendit, historia e përhapjes së islamizmës në Shqipëri nuk i la të degradonin në shkollën e rojave”4.
Ky ndryshim i popullit shqiptar me popujt te Ballkanit do të linte pasoja dhe do të ndikonte në të ardhmën e ndryshme historike të shqiptarëve me popujt e tjerë.

“Ndërmjet grekëve, bullgarëve dhe serbëve, elementi mysliman vendas ose ardhës, ka qenë i paktë dhe shumica ishte e krishterë. Elementi mysliman mbronte zotërimin turk sepse bashkohej me të fetarisht, sepse qeveria i siguronte supremacine e kastit dhe rangut, ashtu dhe të drejtën e pronsisë mbi toka të mëdha, kurse shumica e popullsisë së krishterë atje luftonte qeverinë turke për të shpëtuar nga zgjedha.
Në Shqipëri ngjante e kundërta. Përveç që shumica ishte myslimane, por dhe pakica kristiane ishte e mbrojtur dhe e privilegjuar, të paktën, në grupet e mëdha të saja. Dhe njëfarë soje bashkohej me elementin mysliman deri sa mund të bashkonte gjaku dhe gjuha që kishin të përbashkët. Ky ndryshim i Shqipërisë është shkaku qe vonoi ndarjen e saj nga Turqia”5.

Suksesi që u arrit në proçesin e islamizimit dhe osmanizimit në Shqipëri i dha besimin Turqisë për të bërë shumë shqiptarë pjesë të pushtetit Perandorak. Nuk është e rastit fakti se në historinë e kesaj Perandorie kanë bërë gjurmë dhe kanë bërë emër të madh shqiptarët duke u bërë Sulltanë, Vezirë, Vali e Sanxhakbej etj. Këto fakte por dhe shumë të tjera tregojnë se shqiptarët protogonistë (fisnikët) e siguruan lirinë e tyre të karrierës, të sundimit dhe fuqizimit të tyre ekonomik nga zhvillimi i sistemit osman. Kështu lindja e lëvizjes kombëtare nuk do te ishte për një kohë të gjatë e nevojshme për ta e për pasojë lëvizja nacionale në Shqipëri do të vonohej, do të ishte e brishte dhe jo e suksesshme.

Një pasojë tjetër e islamizimit dhe sidomos e Osmanizimit (sistemit të Timarit) ishte dhe legjitimimi i një padrejtësie të madhe sociale. Shumica e shqiptarëve braktisën tokat e tyre fushore e pjellore, toka të cilat i përdori pushteti osman për të privilegjuar kastën ku do të mbështetej sistemi dhe pushteti (kolonet nga Azia), fisnikëria e re shqiptare që u islamizua dhe që përqafoi pushtetin turk etj.
Ky ishte dhe mjedisi i përshtatshëm i lulëzimit të piraterisë deri vonë ne Shqipëri. Për malsorët e jugut (zona e Labërisë) dhe ata të veriut (Mirditasit, sidomos Kthellasit) pirateria nuk përbën vetëm një mënyrë për të jetuar por dhe “profesion”.

Në fakt duke e parë me objektivitet këtë fenomen, shihet qartë se shkaku është rregjimi dhe reforma antishqiptare ndërsa pirateria është pasoja e kësaj reforme, madje një formë e luftës antiosmane. Pasoja negative hasen mes shqiptarëve deri në ditet tona me etiketime si “malok”, “fusharak” etj, etiketime që nuk kanë përmbajtjen fillestare por diferencimet kulturore për shkak te kushteve të pabarabarta natyrore të zhvillimit dhe prosperitetit.

Fatkeqësisht këto etiketime dashakeqëse mes shqiptarësh janë akoma aktuale dhe amblifikohen nga segmente të papërgjegjëshme politike (të pa kulturuar dhe që nuk e dinë mirë origjinën e këtij fenomeni. Kjo është mënyra më primitive e të bërit politikë.

Shqiptarët duke luftuar për ekzistencën e tyre nuk kanë mbyllur reformën brenda tyre. Pushtimi i tokave nga malsorët e jugut dhe veriut në ultësirën bregdetare pas vitit 1990 ishte jo vetëm nevojë, kurajo për të neglizhuar pronarët e tokave në këtë ultësirë perëndimore por shprehte dhe simptomen e një “invadimi piratesk” çka e ka vënë në sprovë një reformë të përgjithëshme të pronësisë.