Besimi: pjesa përtace e trurit

Besimi: pjesa përtace e trurit



[You must be registered and logged in to see this image.]


Sepse çdo besim vjen ose përmes silogjizmit ose nga induksioni[1]…por opinioni ngërthen besim…dhe çdo opinion shoqërohet nga besimi, besimi nga bindja, dhe bindja nga procedimi i arsyes: ndërkohë atje janë disa kafshë në të cilat ne gjejmë imagjinatën, pa procedimin e arsyes’.
—Aristoteli

1. Arsyetimi instinktiv vs. arsyetimit induktiv

Besimi në disa të “vërteta” hyjnore dhe të përjetshme ka munduar dhe vazhdon të mundojë njerëzimin, kryesisht, besimtarët. Zakonisht besimtarët “besojnë” te të “vërtetat” që burojnë nga “delegatët” e Zotit dhe nuk i dyshojnë ato. Në kohët moderne besimi te Zoti është shtuar. Por çfarë shkakton besimi dhe nga buron ai? Nëse buron nga nevoja për të besuar diku pavarsisht formës organizative të një shoqërie atëherë është forma organizative e shoqërisë —shkaku i dhimbjeve sociale.

Përse njerëzit, rrjedhimisht, mundohen që dhimbjet mos t’i zbusin me njëri-tjetrin, në një formë tjetër organizative, por i adresojnë ato te “delegatët” dhe këta të fundit te Zoti? Dhe sa mundësi ka njeriu modern të “trokasë” diku dhe të gjejë mbështetje shpirtërore në “demokracinë” parlamentare dhe tregun e marketingut? Dhe nëse nuk ka asnjë mundësi, përse mos të ndryshojmë formën organizative dhe kuadrin institucional të shoqërisë, dhe të gjejmë mbështetje te njeri-tjetri, në hall dhe në gëzim?

Përse elitat fetare nuk përpiqen që të kuptojnë sistemin por mundohen që të kurojnë sëmundjet dhe dhimbjet sociale përmes meshave dhe ceremonive fetare duke iu përshtatur sistemit? Sa përgjegjëse janë ato? Në fjalë të tjera, përse nuk themelojmë besimin te njëri-tjetri duke dyshuar kuadrin institucional por mundohemi që të besojmë pa dyshuar? Dhe kjo, sepse sa herë që delegojmë Pushtetin për një kohë të gjatë drejt të panjohurës aq herë shoqëria do të jetë subjekt “besimesh” imagjinar. Por, sipas Aristotelit, atje s’mund të ketë ‘besim’ pa silogjizëm dhe induksion. Kjo nënkupton se ‘besimi’ i Aristotelit krijohet mbi kërkimin shkencor.

Dhe atje, përnjimend, s’mund të ketë “besim” tjetër: ai proçedon nga silogjizmi dhe induksioni në formimin e opinionit dhe bindjes. Sepse kërkimi shkencor krijon opinionin dhe ky i fundit krijon bindjen dhe faktin parashtrues të një teze. Por besimtarët nuk ndjekin këtë proces për të dëftuar të vërtetat e një dukurie: ata “besojnë” pa vërtetuar! Njëlloj janë edhe skeptikët ose qytetarët e zakonshëm, që ndërsa një numër i konsiderushëm nuk beson në ndonjë fe ose i dyshojnë ato, ata besojnë te Pushteti ekzistues; dhe kjo sepse ata delegojnë pushtetin që mbartin drejt një pakice njerëzish pa vërtetuar paraprakisht se sa janë të mundshme dhe të vërteta premtimet e pakicës.

Ndërkohë opinionet e gazetarëve në veçanti dhe opinionistëve në përgjithësi, që shfaqen në massmedia, janë fakte që bazohen pjesërisht në silogjizëm dhe pjesërisht në arsyetimin instinktiv: ata shumë rrallë përdorin induksionin për të vërtetuar një tezë, nëse mund t’a quajmë “tezë” — sepse duhet thënë se “opinionistët” mbështeten kryesisht në propagandë, d.mth. duke përsëritur faktin më të thjesht të mundshëm, me qëllim që të perceptohet nga opinioni i përgjithshëm (arsyetimi instinktiv) dhe të injektohet thellë në bindjen dhe ndërgjegjjen e tij.

Kjo është një praktikë shumë e vjetër dhe shumë “opinionistë” e njohin dhe e praktikojnë në favor të Pushtetit ekzistues —përmes të cilit gëzojnë privilegjet! Ata, rrjedhimisht, nuk i shërbëjnë demokracisë, njeriut dhe ekosistemit, sepse demokracia në një kuptim tjetër, shqetësohet për ‘shkaqet’ përfundimtar të një dukurie. Dhe ata, nuk shqetësohen për ‘shkaqet’ përfundimtar të një dukurie —por vetëm për “shkakun instinktiv” d.m.th për “shkakun” që beson instinktivisht opinioni i përgjithshëm!

Kështu, opinionet e “opinionistëve” bazohen kryesisht te një silogjizëm elementar që nuk lind nga induksioni, por, nga nevoja për të përsëritur një fakt që perceptohet nga të gjithë: sepse vetëm kështu ai ose ajo, do të besohet nga opinioni publik. Ndryshe, nëse dikush mundohet të dëftojë shkakun përfundmitar përmes induksionit dhe deduksionit, do të konsiderohet i lodhshëm dhe ndoshta e çmendur, meqënse shoqëria si e tërë është apolitike, dhe rrjedhimisht, ajo nuk ka asnjë mundësi institucionale që të shqetësohet me shkaqet përfundimtar të një dukurie. Siç analizon Aristoteli kur udhëzon studentët se si duhet të bisedojë me dikë tjetër dhe cili duhet të jetë objektivi lidhur me arsyetimin induktiv dhe deduktiv:

Ti duhet të shfaqësh trajinimin tënd në arsyetim induktiv kundrejt një njeriu të ri, në deduktiv kundrejt një eksperti. Ti duhet të përpiqesh, për më shumë, për të siguruar nga ata që janë të kualifikuar në deduksion premisat e tyre, nga arsyetuesit induktiv rastet e tyre paralel; sepse kjo është gjëja në të cilën ata janë trajinuar respektivisht.

Në përgjithësi, gjithashtu, për ushtrimin tënd në argumentim ti duhet të ndërmarrësh ose një silogjizëm mbi disa subjekte ose një përgënjeshtrim ose një premisë ose një kundërshtim, ose se nëse dikush e vendos pyetjen e tij drejtë ose jodrejtë (se nëse ishe ti apo dikush tjetër) dhe se nëse çështja u shtrua nga njëri ose nga tjetri. Sepse kjo është ajo çfarë i jep dikujt aftësi, dhe i gjithë qëllimi i trajinimit është fitimi i aftësisë, veçanërisht në lidhje me premisat dhe kundërshtimet.

Sepse është aftësia parashtruese dhe kundërshtuese që e bën dikë, duke folur përgjithësisht, një dialekticist. Për të formuar një premisë është mundësia e formimit të shumë gjërave në një të vetme—sepse konkluzioni në të cilin argumenti çon duhet të merret përgjithësisht, si një gjë e vetme—ndërsa për të formuluar një kundërshtim është të bësh një gjë në shumë gjëra; sepse kundërshtuesi ose shquan ose shkatërron, pjesërisht duke pranuar, pjesërisht duke kundërshtuar, qëndrimet që janë propozuar.[2]

2. Mjerimi i filozofisë moderne rreth ‘besimit’

Ndryshe nga këto udhëzime praktike dhe të dobishme, që synojnë orjentimin e dikujt drejt dëftimit të shkakut të shfaqjes së një dukuri, filozofia moderne, dhe veçanërisht filozofia e Iluminizmit të fundit, e trajton ‘besimin’ sikur të ishte “shkencë” në kuptime abstrakte.

David Hume, filozofi skocez i shekullit 17, për shembull, argumenton se ‘besimi është një ndjenjë gjallërie që lidhet me perceptimin ose me kujtesën por jo me një sajesë imagjinare’![3] Hegel, në anën tjetër, argumenton se ‘besimi është ndërgjegjje e pastër e patrazuar e shpirtit si qënësisht real’![4] Ndërsa Marksi mjaftohet te thënia se ‘besimi ose feja është opium për popullin’[5] —me “opium”, ai nëkupton drogën ose pengimin e zhvillimit të intelektit. Për skolastikët e Mesjetës ‘besim do të thotë, ose besim (faith) ose opinion. Ndërsa opinioni është qëndrim që i mungon fakti. Besimi është një veprim mbinatyral (!), për shkak të hirësisë së Zotit, ndërsa në lidhje me gjërat arsyeja gjendet përtej aftësisë vërtetuese të saj, megjithëse nuk kundërshton principet e saj.

Qëndrime të aftë për provë eksperimentale nuk janë objekt besimi![6] Edmund Husserl, në anën tjetër, babai i ekzistencializmit modern, pavarsisht se adopton termin grek ‘doxa’ dhe ‘protodoxa’,[7] me të cilët nënkupton besim dhe besim fillestar, nuk e qartëson atë në lidhje me shkencën dhe kuptime të tjerë jetësor; ai mbetet në një kuptim abstrakt.

Sidoqoftë, arsyeja se përse Iluminizmi’ fundit gabon me konceptin e besimit është se njerëzit që kontribuan në të, nuk jetonin në ndonjë regjim demokratik ku çdo gjë dyshohësh —sepse është dyshimi që spikat të vërtetën më të madhe: ata jetonin periudhën statiste në të cilën u munduan të institucionalizonin vlera universale me karakter të pandryshueshëm dhe të padyshueshëm.

Nga e njëjta “sëmundje” karakterizohet edhe Mesjeta: atje dominonte “etika” fetare me fuqi universale. Sidoqoftë, le të shohim në pjesën tjetër se çfarë besojnë besimtarët dhe sa e ndihmojnë ata veten, shoqërinë dhe ekosistemin, duke qëndruar besimtarë.

3. Mendja e besimtarëve: problem mbi problemin

Feja islame, ose shkollarët e saj, konsiderojnë se kjo fe mund të bashkëjetojë me shkencën. Për këtë arsye le të ekzaminojmë disa pjesë të Kur’anit[8] dhe të kuptojmë se sa keq është formuluar ai lidhur me shkencën:

Toka është e Allahut, Për t’a dhënë si trashëgim Te shërbyesit e tij Si Dëshiron Ai; dhe interesi Është (më i mirë) për të drejtin. (Surah 7: 128) Është Ai që ka Bër tokën të arritshme. (Surah 67: 15)

Në praktikë, ngaqë shoqëritë islame bashkëjetojnë me kapitalizmin, në disa shtete (Arabi, Egjipt, Tunizi etj.), toka trashëgohet kryesisht te mbretërit dhe gjithashtu tek oligarkët; këta të fundit e ndajnë tokën në pjesëza më të vogla dhe ua japin fshatarëve kundrejt një takse —që imponohet— dhe nuk vendoset me marrëveshje popullore dhe për një qëllim të (para)caktuar, një praktikë që e ndeshim në demokracitë politike.[9]

Në princip, kjo praktikë është feudale dhe karakterizon kryesisht vendet kapitaliste.[10] Gjithashtu, “ligji” i Kur’anit e konsideron njeriun si shërbëtor dhe në bazë të dëshirës së tij, një “ligj” që nënkupton se Allahu kontrollon dhe drejton çdo sjellje humane dhe në çdo kohë dhe, se njeriu, sipas tij, i shërben atij, pavarsisht se njeriu duhet t’i shërbejë vetes, shoqërisë dhe ekosistemit, duke kërkuar veprime më racionale.

Në fakt, këtu mund të ngrihet edhe një pyetje tjetër lidhur me Allahun, se përse, fjala vjen, duhet t’i shërbejë njeriu atij, dhe meqënse “shërbimi” shprehet përmes “besimit”, që nënkupton përqëndrim te urdhëresat e tij, sa mundësi ka një njeri që të besojë dhe të hulumtojë njëkohësisht një subjekt të caktuar? Përgjigjja që marrim është negative: sepse dikush ose beson te disa urdhëresa standarte, ose dyshon që të zgjerojë njohurinë tij, rreth një subjekti. Dikush, natyrisht, mund të kundërargumentojë se të dyja mundësitë ekzistojnë.

Por, edhe nëse dikush ka mundësi që të mbajë në mendje njëherësh dy subjekte, d.m.th. urdhëresat e Zotit dhe urdhëresat e mendjes së tij —për të hulumtuar, atje ende qëndron një problem: “ligji” i Allahut parapërcakton se toka trashëgohet te shërbyesit e tij, që nënkupton, gjithashtu, se kushdo që është shërbyes i tij, ka të drejtë të zotërojë dhe trashëgojë tokë, dhe kushdo që nuk i shërben, nuk ka të drejtë, me pasojë, monopolizimin e saj, dhe vendosjen e njeriut mbi njerinë, që nënkupton më tej, se principi bazë i Zotit, ose i Allahut, është kapitalist, d.m.th. ai konsideron tokën pasuri, dhe jo përdorimin e saj, pasuri! Duhet të theksohet edhe një herë se nëse toka nuk përdoret, ajo nuk mund të jetë pasuri.

Por, toka sipas Kur’anit, është e trashëgueshme, dhe rrjedhimsht, ky “ligj”, ngado që t’a kapësh, nënkupton tregun e marketingut, d.m.th. marrdhëniet pronësore, që ka themeluar kryesisht moderniteti, dyqind vitet e fundit, megjithë problematikat që mbart. Mbi këtë element dikush mund të kritikojë fenë islame mbi bazën se ajo është jodemokratike, joshkencore dhe tejet sipërfaqësore. Por le të shohim se çfarë thotë Kur’ani për të ‘vërtetën’ dhe të ‘drejtën’:

Të luftosh në mbrojtjen e të Vërtetës dhe të Drejtës, nuk duhet të konsiderohet e lehtë, as edhe të bishtnohet si detyrë. (Surah 2: 243)

Ndërsa Kur’ani vendos si detyrë mbrojtjen e të Vërtetës dhe të Drejtës te besimtarët, Ai nuk u tregon atyre se si gjëndet e vërteta, gjithashtu, Ai kërkon nga besimtarët që të jenë drejtë, kur koncepti i tokës ose pronës, është hierarkik, jodemokratik dhe problematik. Por le të shohim se ç’thotë Ati ynë i shenjtë, për moralin dhe ligjet:

Urdhërat e Allahut nuk janë iracional, Tabu, por të bazuar në ligje të moralshëm, dhe të përputhshëm me arsyen. Rruga e Tij Është Rruga e drejtë, e drejtësisë dhe të vërtetës. (Surah 6: 151)

Ky ligj, është gjithashtu abstarkt: ai nuk dëfton se me çfarë shqetësohet morali; dhe se ç’është iracionalizmi dhe antonimi tij? Kështu, ndërsa Ai thotë se rruga e Tij është e drejtë dhe e të vërtetës, ai s’thotë se ç’është drejtësia dhe si mund të vendoset ajo në botën materiale dhe intelektuale! Lidhur me “njohurinë” Ati citon:

Njohuria e vërtetë gjëndet vetëm tek Allahu. Ne nuk duhet të diskutojmë mbi çështje hipotezash, por të mbështetemi mbi të Vërtetën Që vjen nga Allahu si në Shëmbëlltyrë. (Surah 18: 23)

Këtu, Kur’ani përjashton mundësinë e çdo teorie, e cila është e nevojshme në praktikë dhe në shkencë. Ai flet për njohuri statike sepse njohuria e vërtetë gjëndet vetëm tek Allahu, d.m.th. te ligjet e tij, që nuk përputhen me asnjë teori. Këtu Kur’ani është kundërthënës, gjithashtu edhe me ligjin që vijon:

Për të qenë të vërtetë në fjalë dhe veprime ne duhet të përmbajmë deshirat tona të ngushta në shtrëngesë, dhe të ndjekim thirrjen e Allahut: në këtë gjëndet kënaqësia jonë më e madhe Dhe shpërblimi. Por përpjekja jonë duhet të përfshijë Studim dhe mësim për përfitimin e Vëllait. (Surah 9: 119)

Megjithëse në arradhën e parë Kur’ani bën një përpjekje të mirë, kur flet për kufizimin e dëshirave, Ai nuk tregon se si dhe përse t’i shtrëngojmë ato?! Në arradhën e dytë, Ai thotë se ne duhet të studjojmë dhe mësojmë, por, këtu lind pyetja, cilën njohuri: njohurinë që buron nga dyshimi, induksioni dhe deduksioni, dhe që është vetmja rrugë për të fitur njohuri, apo njohurinë që buron vetëm nga leximi, që është, fjala e Allahut apo e Kur’anit? Sidoqoftë, në ligjin që vijon, Kur’ani, shprehet më qartë:

Kumtari beson tek ajo çfarë është zbuluar tek ai nga Zoti i tij, siç bëjnë njerëzit e besimit. Çdonjëri nga ata beson tek Allahu, Ëngjëjt e tij, Librat e tij, dhe Kumtarët e tij. (Surah 2: 285)

Në fjalë të tjera, njohuria e besimtarit musliman lidhet ngushtë me atë çfarë mëson nga Zoti ose Kumtarët, Librat, Ëngjëjt e tij, sesa nga ai vetë. Duket qartë, rrjedhimisht, se edhe këtu Kur’ani është kundërthënës dhe problematik për njohurinë në përgjithësi. Përshkrimi i natyrës së Allahut, në anën tjetër, është si vijon:

‘ai shtrihet rreth botëve dhe botëve që asnjë imagjinatë nuk mund t’a kuptojë’. (Surah 2:254)

Nëse Allahu shtrihet rreth botëve dhe asnjë imagjinatë njerëzore nuk mund t’a kuptojë, përse një qënie e mbinatyrshme krijon një qënie me imagjinatë të pjesshme, që nuk mund të imagjinojë natyrën e Atit të tij? Dhe nëse pranojmë se Allahu duhet të fshihet nga imagjinata njerëzore, përse duhet të fshihet ai? Dimë se çdo prindër e do fëmijën e vet dhe gjëndet pranë tij sa herë që është e nevojshme, dhe fëmija, është imagjinata e prindit, dhe e kundërta. Po Allahu, përse u fshihet fëmijëve të tij?

Duket qartë se edhe këtu ka një problem: Allahu luan me “fëmijët” e tij si dora e fshehtë dhe vrastare e kapitalizmit! Sidoqoftë, përpara se të nxjerrim konkluzione përfundimtare, ne duhet të konsiderojmë “përjetësinë” e Allahut, duke ngritur një pyetje shumë të thejsht: përse ka nevojë Allahu për “shërbëtorë” të vdekshëm kur ai është i pavdekshëm? Dimë se çdo lëndë, në univers, kërkon dhe gjen pjesën tjetër të lëndës, pavarsisht se ajo është e vdekshme: Allahu, përse nuk jeton me pjesën tjetër të “lëndës” së tij, por, kërkon të krijojë lëndë të vdekshme, dhe rrjedhimisht, meqënse ai “fshihet”, dhe urdhëresat e tij nuk janë më të mirat të mundshme, ai krijon dhimbje.

Sepse një qënie e përjetshme e aftë të krijojë një qënie të papërjetshme, duhet minimalisht t’i ofrojë asaj ligjet më të mirë të mundshëm; dhe kjo sepse Ai ka edhe kohën edhe aftësinë për të parashikuar dukuri. Duket qartë se këtë subjekt Allahu e lë në mendjen dhe aftësinë e “fëmijëve” të tij, pavarsisht se ata ende vrasin njëri-tjetrin, gjithashtu dhe ekosistemin ku jetojnë!

4. Përjetësia e Zotit: imagjinatë njerëzor

Por përtej këtij fakti historik, një pyetje tjetër duhet të ngrihet: sa mundësi ka një “Qënie” e përjetshme që të përbëhet nga elementë fizikë ose nga joelementë, dhe nëse jo, sa mundësi ka një “Qënie” pa elementë fizikë të prodhojë një qënie me elementë fizikë? Aristoteli e analizon si vijon këtë problematikë:

Ne duhet të hulumtojmë përgjithësisht, se nëse gjërat e përjetshme mund të përbëhen nga elementë. Nëse ato janë kështu, ato duhet të kenë lëndë; sepse çdogjë që përbëhet nga elementë, është përzjerje. Meqënse, atëherë, qoftë edhe nëse një gjë ekziston përjetë, nga ajo që ajo përbëhet, ajo do të ishte domosdoshmërisht e përjetshme gjithashtu, nëse kishte lindur, dhe ka lindur, dhe meqënse çdogjë lind nga ajo çfarë lind dhe është e mundur (sepse ajo nuk mund të kishte lindur nga ajo që nuk e kishte këtë aftësi, as nuk mund ajo të përbëhësh nga këto elementë), dhe meqënse mundësia mund të jetë ose aktuale ose jo,—kjo duke qenë kështu, sado numër i përhershëm që mund të ishte ose çdogjë tjetër që ka lëndë, ajo duhet të jetë e aftë që të mos ekzistojë, pikërisht si ajo që është çdo numër vitesh të lashtë që është i aftë për të mos ekzistuar si ajo që është sa mosha e një dite; nëse kjo është e mundur për të mos ekzistuar, njëlloj është ajo që ka zgjatur për një kohë të gjatë që nuk kufizohet.

Ato nuk mund, atëherë, të jenë të përjetshëm, meqënse ajo që nuk është e aftë për të ekzistuar nuk është e përjetshme, siç kishim rastin që t’a tregonim në një kontekst tjetër. Nëse kjo që po themi është e vërtetë përgjithësisht—atëherë asnjë substancë nuk është e përjetshme nëse nuk është aktualitet—dhe nëse elementët janë lëndë që mbështesin substancën, asnjë substancë e përjetshme nuk mund të ketë elementë prezent në të, nga të cilët ajo përbëhet.[11]

Në fjalë të tjera, nëse çdo gjë fizike nuk është përjetshme, atëherë, sa mundësi ka diçka e përjetshme që të lindë diçka të papërjetshme? Dhe nëse ka mundësi, cila është arsyeja — dhe si mund të krijojë diçka e përjetshme diçka të papërjetshme? Do të ishte e kotë që të prisnim përgjigje nga fetarët mbi këto pyetje, meqënse ata kurrë nuk u përpoqën të dyshojnë sistemin —për mos të folur këtu për ligjet e Kur’anit apo librat e tjerë fetar. Dhe ja se si e interpreton tokën feja tjetër e universit, Mormonizmi, një sekt tjetër fetar, që buron nga kristianizmi:

Toka ëshë e Zotit. Toka do t’u jepet atyre që e kanë marrë Shpirtin e Shenjtë si udhërrëfyesin e tyre. Ata që i janë bindur ungjillit shpërblehen me gjërat më të mira të tokës. Të varfërit dhe zemërbutët e tokës do t’a trashëgojne atë. Ne do të bëjmë një tokë dhe do t’i provojmë ata.[12]

Përtej faktit që Zoti luan me njeriun, kur thotë se ‘ne do të bëjmë një tokë dhe do t’i provojmë ata’, Zoti flet për të varfërit, pa konsideruar të pasurit (!), dhe se si bëhen ata të pasur, dhe se do të shpërblehen me gjërat e mira, dhe nëse njerëzit do t’i binden ungjillit, d.m.th. planit të Perëndisë për shpëtimin e njerëzimit dhe të vërtetave të përjetshme (!), ata do të marrin tokë: të gjithë të tjerët, që janë hamendësisht pala tjetër (musliman etj.), nuk do të marrin tokë!

Sidoqoftë, thelbi i tokës edhe këtu është kapitalist dhe ai nuk dyshohet: ai trashëgohet nga Zoti te shenjtorët e tij, dhe këta të fundit, te punëtorët, kundrejt një takse, që gjënden në fazën ose përpjekjen e adoptimit të principeve të Zotit, por nuk dalin dot nga kthetrat e taksave që vendosin shenjtorët e Zotit! Dhe ja se ç’thonë ungjijt për besimin:

Besimi duhet të përqëndrohet në Jezu Krishtin, me qëllim që ai ta çojë një person drejt shpëtimit.[13]

Shpëtimit!-nga kush? Ndoshta këtu nënkupton jetën, ndoshta sëmundjet sociale — këtë asnjëri nuk e di. Kjo është arsyeja që në meshat fetare të Krishtërimit, njerëzit, bashkë me ungjijt, mbartin në duart e tyre shëmbëltyrën e Krishtit dhe i luten atij, që t’i shpëtojë, por pyetja ende mbetet pezull – nga kush? Hamendësisht, nga luftërat dhe dhimbjet sociale.

Por janë munduar ndonjë herë ungjijt dhe besimtarët të shpjegojnë se përse atje ka dhimje sociale. Për sa njohim, Jo! Atëherë, nëse roli i shkecës është kurimi i sëmundjeve sociale dhe organike, dhe është ajo që mund të na shpetojë, përse njerëzit vazhdojnë ende t’i drejtohen Zotit ose shëmbëlltyrës së tij? Përgjigjja nuk do të jepet këtu, por në vazhdim. Kështu në pjesën tjetër do të vazhdojmë të analizojmë besimin si koncept, pavarsisht se në hyrje të këtij teksti kemi bër një sqarim dhe orjentim konkret të shkencës në veçanti dhe njerëzve në përgjithësi lidhur me besimin.


[1] Sipas Aristotelit, induksioni, ose më mirë silogjizmi që lind nga induksioni, themelohet silogjistikisht në një marrëdhënie midis një ekstremi dhe mesatares në lidhje me një ekstrem tjetër, p.sh., nëse B-ja është kufiri i mesëm midis A-së dhe C-së, ajo vërtetohet përmes C-së se A i takon B-së. Sepse kjo është mënyra me të cilën ne bëjmë induksione. Për shembull, le të qëndrojë A-ja për jetë të gjatë, B për painat, dhe C për kafshë të veçanta jetë-gjatë, p.sh., njeri, kal, mushkë. A-ja rrjedhimisht i përket gjithësisë së C-së: sepse çfarëdo që është painat është jetë-gjatë. Por B-ja gjithashtu (‘që nuk mbart inat’) i përket e gjitha C-së. Nëse atëherë C-ja është e këmbyeshme me B-në, dhe kufiri i mesëm nuk është më i gjerë në shtrirje, është e domosdoshme që A-ja duhet t’i përkasë B-së. Sepse tashmë është vërtetuar se nëse dy gjëra i përkasin të njëjtës gjë, dhe ekstremi është i shkëmbyeshëm me një nga ato, atëherë predikati tjetër do t’i përkasë predikatit tjetër që është shkëmbyer. Por ne duhet të kuptojmë C-në siç është formuar nga të gjitha të veçantat. Sepse induksioni procedon përmes një numërimi të të gjithë rasteve.

[2] Aristotle, Topics, f, 85.

[3] Dictionary of Philosophy, Belief, f, 35.

[4] The Phenomenology of Mind, f, 315.

[5] Shih për më shumë, Opium of the people, Wikipedia.

[6] Dictionary of Philosophy, Belief, f, 35.

[7] Edmund Husserl, ideas pertaining to pure phenomenology and to a phenomenological philosophy, first book, 1982, ff, 249-253.

[8] The Meaning of THE HOLY QUR’AN, Reprinted in 2001, English Version.

[9] Shih për më shumë, Ylli Përmeti, Drejt demokracisë virtuoze.

[10] Shih Ylli Përmeti, Blloqet ekonomik dhe pavarësia e popujve.

[11] Aristotle, Metaphysics.

[12] Libri i Mormonit, Printed in Germany 2007, varjanti Shqip, f, 189

[13] Libri i Mormonit, Printed in Germany 2007, f, 15.


Ylli Përmeti