Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
2 posters
Faqja 1 e 5
Faqja 1 e 5 • 1, 2, 3, 4, 5
Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Leonardo Da Vinci,njeriu i fundit i Rilindjes se Hollivudit
Shikojini me vemendje keto piktura te Da Vincit...Leonardo da Vinci,qe ne kohen e tij ka pikturuar heroin e veprimit në dy filmat e Hollivudit, i cili lufton forcat e mbinatyrshme dhe kursen Evropën që të kthehet në vitet e errëta. Është disi i përshtatshëm për ta cilesuar si njeriun e fundit te Rilindjes që jo vetëm krijoi vizione të famshëm të makinave të luftës dhe te anatomisë njerëzore, por gjithashtu pikturoi një kombinim specifik të trurit,qe i shkonin mirë dhe muskujve të fortë.
Pas piktures se "Mona Lisa" dhe "Vitruvian Man" kjo skice erdhi nga mendja e një gjeniu i cili konsiderohej edhe një burrë i pashëm dhe simpatik me kolegët e tij të Rilindjes. Ne një shenim referuar piktures, shpikësi i ka flokët kaçurrel të bukur që i rrinin deri në mes të gjoksit të tij. Italiani Giorgio Vasari bashkëkohor i Da Vincit,e përshkruan da Vinçin si nje mashkull te fortë,te afte per gjithcka,te gatshem per nje perzgjedhje nga drejtorët e Hollivudit te sotem.
Ndoshta fuqia më e mirë da Vinci ishte ndjenja e tij e zellshme e syve dhe e vizionit imagjinative, thote Toby Lester, autori i "Da Vinci's Ghost" (free Press, 2012). Fletoret e shpikësit përmbanin vizatime mahnitëse 3D e gjithçka per organet e njeriut në planet e inxhinierise se eger.
"Ai kishte një aftësi te pazakontë për të parë gjërat në ate mënyre që njerëzit e tjerë nuk e kishin parë më parë" shpjegon Lester. "Shumë prej vizatimeve të tij anatomike janë krejt te vecanta, te cilat ne mund të shohim sot vetëm me MRIs dhe scans CAT."
http://www.livescience.com/19120-leonardo-action-inventor-hero.html
Isaac Newton,nje ndër shkencëtarët më të mëdhenj në historinë e shkencës
Isaac Newton,nje ndër shkencëtarët më të mëdhenj në historinë e shkencës
Isaac Newton (shqip. Isak Njuton) (4 janar 1643 — 31 mars 1727) ishte fizikan, astronom, filozof, teolog dhe matematikan i shquar nga Britania e Madhe. Isak Njutoni së bashku me Gaussin dhe Arkimedin bëjnë pjesë në të ashtuquajturën "treshe të artë" të matematikës. Ai ka formuluar tri ligjet kryesore të mekanikës:
Ligjin e inercisë.
ligjin veprimit dhe kundërveprimit.
Ligjin e forcës.
Jeta
Isak Njutoni lindi në fshatin Woolstrop Linkolnshir në Angli. Shkollimin e filloi në The King's school, në Grantham. Libri i tij Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica i publikuar në 1687, konsiderohet të jetë libri më me ndikim në historinë e shkencës. Në këtë punim, Newtoni përshkroi gravitacionin universal dhe tre ligjet e lëvizjes, ku vuri bazat e mekanikës klasike. Në mekanikë, Newtoni formuloi parimin e inercisë.
Në optikë, ai e ndërtoi teleskopin , zhvilloi një teori të ngjyrave në bazë të vëzhgimit se një prizmi. (Ngjyra e bardhë zbërthehet në një spektër ngjyrash). Ai gjithashtu formuloi një ligj empirik të ftohjes.
Në matematikë, Newtoni, së bashku me Gottfried Leibniz dhe pavarësisht nga njëri-tjetri, zbuluan njehsimin diferencial dhe integral. Ai gjithashtu demonstroi teoremën e binomit, zhvilloi të ashtuquajturën "metodë të Newtonit" për gjetjen e zerove të një funksioni, dhe kontribuoi në zbërthimin e funksioneve në seri potenciale të pafundme.
Pas Galileit, Isak Njutoni, e thelloi kuptimin e forcës. Ai zbuloi se ndërmjet Tokës dhe Hënës vepron forca e gravitetit dhe se ajo është e të njëjtit lloj si ajo e Tokës. Forca e gravitetit vepron edhe ndërmjet Tokës dhe disa qindra satelitëve artificialë që sillen rreth saj.
Newtoni ishte gjithashtu fetar duke punuar shumë në studimin Biblës...(?!?!). Newtoni, siç demonstrohet nga një sondazh të vitit 2005, është ndër shkencëtarët më të mëdhenj në historinë e shkencës.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Bekim Fehmiu
Bekim Ibrahim Fehmiu është aktori më madh i të gjitha kohërave nga Kosova dhe njëri ndër më të famshmit në ish-Jugosllavi e bote.
Bekim Fehmiu lndi në Sarajevë më 1 qershor 1936 dhe vdiq më 15 qershor 2010 në Beograd.
Rrjedh nga nje familja e njohur gjakovare. Babai i tij, Ibrahim Fehmiu, ishte patriot i shquar, njëri ndër mësuesit e gjeneratës së parë në Kosovë dhe propagandues i madh i arsimit në gjuhën shqipe. Fehmiu u bë i famshëm me filmin "Mbledhësit e Puplave", në vitin 1966.
Deri në atë kohë, ai kishte studiuar dhe ishte bërë i njohur nga shumë shtëpi filmi nëpër botë. Ai është aktori i parë shqiptar i filmit dhe i teatrit, i cili ka luajtur me sukses në filmat dhe skenat e gjithė hapësirës së ish-Jugosllavisë. Ka qenë një nga personalitetet që ka lënë gjurmë në kinematografinë ballkanike, por mbi të gjitha, ai është i madhë për kontributin artistik në kinematografinë botërore.
Rolet e tij në "Prova speciale", "Odiseja", "Aventurieri", "Rruga", "Vitet e nxehta", "Dezertori", përmenden si kryevepra. Nga filmat e para ka qenë "Ko puca otvorice mu se", "Vitet e nxehta", "Protesta", "Eskadrionet e partizanëve" dhe "Të kuq dhe të zinjë". Ai ka bashkëpunuar me John Huston, Olivia de Havilland, Ava Gardner, Robert Show, Dirk Bogart, Sharl Aznavur, Irene Papas, Claudia Cardinale etj. Ka interpretuar në shqip, sërbisht, maqedonisht, turqisht, në gjuhën rome, në spanjisht, anglisht, frëngjisht dhe italisht.
I martuar me kroatën Branka Petriq, ai ishte nga ata njerëz që nuk e braktisi në asnjė moment Beogradin dhe nuk iu tremb të qënurit shqiptar. Shqipërinë e ka vizituar në vitin 1972 dhe nuk e ka fshehur kurrë mallin që kishte për të. I pyetur për dëshirën e tij ai ka thënë thjeshtë se: "Do të doja të njihja më mirë shqipen".
Në të gjithë hapësirėn ballkanike është gati në pėrmasat e një miti. Ndoshta kjo ka qėnë një nga arsyet, qė i biri quhet Uliks. "Njeriu nuk duhet të fajësojë për diçka që i ndodhë as babanë as vëllezërit, as fqinjën, as perënditë, por vetëm veten. Njëra nga tragjeditë tona lidhet me atë, që duke jetuar për shekuj së bashku nuk kemi mësuar nga njëri- tjetri, por dhe kur e kemi bërë këtë kemi mësuar vetëm të keqen",-shprehet ai.
Bekim Fehmiu është një nga artistët më të mëdhenj që kanë dalë prej këtyre anëve. Nga viti 1987, kur në mënyrë demonstrative braktisi shfaqjen "Madame Kolontine" të Anete Playel, ku luante Leninin dhe Stalinin, në teatrin jugosllav të dramës, ai i dha lamtumirën aktivitetit artistik në Jugosllavi.
Pas disa kohësh mori dhe vendimin për t'i dhënë fund karrierës edhe në aktivitetet artistike botërore. Pak kohė më parë në Jugosllavi është botuar libri me kujtime i Bekim Fehmiut, "Shkëlqim dhe frikë", në të cilin përshkruhet periudha që nga lindja e tij në Sarajevë, duke përfshirë gjithëçka deri në vitin 1955, kur u pranua në teatrin e dramës së Prishtinës.
Bekim Fehmiu është aktori i parë shqiptar, i cili para rreth 4O vjetësh "preku" qiellin e Hollivudit. Por për Bekimin ka vite që nuk është dëgjuar nëse është duke xhiruar diç, apo ka zgjedhur heshtjen pas aq viteve të përgjakshme në këto hapësira. Për aktorët dihet se nuk dalin në pension, ata në njëfarë dore para kamerës apo në skenë janë deri në frymën e fundit.
Për Bekim Fehmiun, aktor me energji të madhe, në të njëjtën kohë i suksesshëm si në film ashtu edhe në teatër, aq më pak mund të thuhet se nuk ka forcë të japë edhe shumë kreacione. Për herë të fundit xhiroi filmin "Xhingis Kan" (1992), kurse herën e fundit mbi dërrasat e një teatri ka luajtur në Beograd në shfaqjen "Zonja Kolontajn", ku luajti Leninin edhe Stalinin.
Ishte ky viti 1987, kur Bekimi në mënyrë demostrative braktis shfaqjen në shenjë proteste për sabotimin që i bëhet nga personeli teknik, ngase si duket nuk mund t'i shërbenin një aktori shqiptar. Karriera e tij prej aktori profesionist nisi menjeherë pas mbarimit të Akademisë se Teatrit dhe Filmit në Beograd më 196O me sukses të shkëlqyeshëm, kurse profesorët e Bekimit gjithmonë kanë folur për një aktor shumë të talentuar dhe me perspektivë.
Krahas punës në Teatrin Jugosllav të Dramës, Bekimi paraqitet edhe në film, fillimisht në role episodike, në mënyrë që në vitin 1966 me rolin kryesor në kult filmin "Mbledhësit e puplave" të Aleksandar Petroviqit (apo siç njihet në botë me titullin "Kam takuar edhe ciganë të lumtur"), të bëhet aktori më i njohur në Jugosllavi.
Interpretimi i tij brilant i romit Beli Bora do ta mahnisë edhe publikun e zgjedhur në Festivalin prestigjizor të Kanës në Francë në vitin 1967. Bekimi Fehmiu në këtë festival u bë një yll i vërtetë filmi. Tërë shtypi jugosllav me ditë të tëra shkruante në superlativ për suksesin e filmit e veçanërisht për Bekimin. Vallëzimi në gala mbrëmjen e festivalit dhe flirti me yllin e filmit amerikan Shirli Meklejn, e cila ishte anëtare e jurisë së festivalit, e vunë Bekimin në faqet e para të shtypit francez.
Regjisori Aleksandar Petroviq e ndan Çmimin e jurisë për regji me kolegun e tij shumë të njohur anglez Xhozef Louzi, i cili në atë kohë thuhej se refuzon të paraqitet të marrë çmimin bashkë me një regjisor nga Ballkani!
Në ditën e ndarjes së çmimeve të festivalit, kur Bekimi Fehmiu tashmë ishte kthyer në Beograd dhe të gjithë ishin të bindur se do të fitonte Palmën e artë si aktor, e priste një avion special për ta çuar në Kanë. Por, propozicionet festivalit ishin të tilla që një film nuk mund të merrte dy çmime -Bekimi mbetet pa u shpërblyer.
"Mbledhësit e puplave" një viti më vonë hyn në konkurrencën e ngushtë prej pesë filmave për çmimin Oskar në gjuhën e huaj, por triumfon çeku Jizhi Mencel me veprën "Trenat e kontrolluar rreptësisht". Edhe një e dhënë për këtë film. Në të gjitha anketat me kineastëve jugosllavë "Mbledhësit e puplave" shpallet filmi i mirë i të gjitha kohëve në Jugosllavi.
Por festivali i Kanës Bekimit do t'i hapë dyert e filmit botëror. Menjeherë nënshkruan një kontratë me producentin e famshëm Dino de Laurentis. Pason xhirimi i serialit "Odiseja" me regji të Franko Rosit dhe hapen dyert e filmit botëror për Bekimin. Në vitin 1968 shkon në Holivud për të xhiruar filmin "Aventurierët", me regji të Luis Xhilbertit. Bekimi luan rolin kryesor, të plejbojit Purfirio Rubiroza, sipas romanit të Harold Robinsit.
Krahas tij luajnë edhe shumë yje të njohura të Hollivudit, si Kendis Bergen, Olivia de Hevilend, Ernest Borgnin, Sharl Aznavur, Fernardo Rej, Li Tejlor Jang e disa të tjerë. Por në film luan edhe diva shumë e bukur italiane e operës Ana Mofo. Me këtë film Bekimi bëhet një yll internacioinal i filmit. Në Holivud i propozojnë Bekimit ta marrë një emër tjetër, sepse vështirë e shqiptojnë amerikanët, por Bekimi refuzon kategorkisht.
Përkundrazi ai me mburrje kudo që paraqitet e thekson përkatësinë e tij shqiptare. Premiera e këtij filmi mbahet në Nju Jork, ku Bekimi do të paraqitet me veshje të stilizuar kombëtare shqiptare, që ia kishte qepur disenjatori më i njohur jugosllav. Pas premierës Bekimi vjen në Prishtinë dhe në redaksinë e gazetës Rilindja rrëfeu gjerë e gjatë për filmin dhe përshtypjeve në Holivud, për djalin e tij të porsalindur Uliksin që e kishte pagëzuar nga dashuria për heroin e Homerit.
Por një sëmundje e papritur e ndan përkohësisht nga kamerat. Por pas pak kohe xhiron një film uestern me regji të Bërt (Burt) Kenedit - "Dezertori" - në të cilin luajnë edhe disa legjenda të Holivudit, si Xhon Hjuston, Vudi Stroud, Riçard Krena, Çak Konors. Bekimi rolin kryesor të një oficeri të ushtrisë amerikane i cili pas vrasjes së gruas arratiset për t'u hakmarrë...
Kthehet në Beograd ku xhiron disa filma në Jugosllavi dhe Itali. Me këtë rast duhet veçuar "Kurthin për gjeneralin", "Deps" (Kroaci", "Koshava", ndërkaq në Itali xhiron filmat "Libera, amore mio" (1973) me regji të Mauro Boloninit, ku luan edhe diva italiane Klaudia Kardinale, pastaj "Ultima neve di primavera", bashkë me Agostina Belin, "Kalostro", "Sallon Kiti".
Në vitin 1975 Bekimi paraqitet në filmin "Leja për vrasje" bashkë me divën e njohur të Holivudit Ava Gardner, të cilën e quante një "zonjë e rëndë" të filmit, dhe aktorin e famshëm anglez Dirk Bogard. Gjatë viteve '7O ai xhiroi edhe disa filma. Me këtë rast duhet veçuar filmin amerikan "E dielja e zezë" ( Black Sunday) me regji të Xhon Frankenhajmer, ku Bekimi interpreton rolin e një palestinezi të vetëdijsuar, i cili refuzon të marrë pjesë në ngritjen në erë të një stadiumi sportiv në SHBA. Në vitin 1977 Bekimi do të xhirojë filmin "Edukata speciale" ku regjisor është një debutant, Goran Markoviq, i cili i takon shkollës së famshme filmike të Pragës.
Është interesant të theksohet se ky film në festivalin e filmit jugosllav në Pula, pritet shumë mirë nga kritika, por kritikohet interpretimi i Bekim Fehmiut se kinse është shumë "holivudian". Kur i tregova Bekimit se filmi është pritur shumë mirë, ai më pyeti "a më kritikuan mua"? Pastaj më foli për bashkëpunimin e pakuryser në skenarin e filmit (autor ishte vetë regjisori), duke ia ndryshuar edhe vetë fundin e ngjarjes.
Gjatë viteve 8O Bekimi do të xhirojë edhe disa filma dhe drama televizive në Jugosllavi e Itali, si "La voce", "Tregimi i fundit", "Disperetamente Giulia" "Të kuqtë e të zinjtë" "Ili cuore e la spada", "Bambino di nome Jesus" etj. Ndaj Bekim Fehmiut, jo pak aktorë serbë kanë pasur xhelozi e smirë. Autori i këtyre rreshtave mëse njëherë është bindur për këtë personalisht. Madje gjatë xhirimit të filmit "Koshava" (1974) intoleranca e aktorit serb B.Zh. ka mundur t'i kushtojë me kokë Bekimit. Por ka pasur edhe aktorë që e kanë admiruar atë për karrierën e tij të suksesshme.
Më kujtohet aktorja Tanja Boshkoviq gjatë një interviste më foli më shumë për Bekimin sesa për rolin e saj. Biografia e shkurtër Bekim Fehmiu ka lindur në Sarajevë në vitin 1936. Babai i tij Ibrahim Fehmiu ishte mësues dhe patriot i çështjes kombëtare, njeri përndjekur nga tri regjime: ai i Zogut në Shqipëri, i mbretërisë jugosllave dhe asaj socialiste. Bekimi është njëri nga katër vëllezërit dhe tri motrat e kësaj familjeje, e cila që në vitin 1951 mbetet pa kreun e familjes.
Shkollën fillore dhe të mesme Bekimi e kryen në Prizren, ndërkaq në vitin 1956 regjistrohet në Akademinë e Filmit në Beograd të cilën e mbaron me sukses të shkëlqyeshëm më 196O. Si aktor i talentuar menjëherë bëhet anëtar i Teatrit Jugosllav të Dramës në Beograd, teatër më prestigjioz në atë kohë në Jugosllavi. Shtatë vjet më vonë largohet nga ky teatër dhe bëhet aktor profesionist. Gjatë karrierës së tij internacionale filmike ka interpretuar mbi 50 role në filma e seriale TV.
Në vitet '9O, pas shpërbërjes së Jugosllavisë Bekim Fehmiu nuk luan më as në film as në teatër. Tani jeton në Beograd me bashkëshorten Branka Petriq, po ashtu aktore. Ka dy djem: Uliksi dhe Hedoni. Uliksi gjithashtu ka kryer Akademinë e Filmit në Beograd. Si aktor i ri ka pasur një fillim brilant në film e teatër. Por në Beogradin e Millosheviqit ishte e pamundur të jetosh, sidomos nëse je nga një martesë e përzier, prandaj ai shkon në SHBA, ku edhe sot jeton. Në NJu Jork ka kryer shkollën e famshme për aktorë të Li Strasbergut - Actor's Studio. Kohë pas kohe xhiron. Bekim Fehmiu ka shkruar edhe një libër autobiografik - "Brilante dhe pasionante".
Fatkeqësia më e madhe e kombit është thënia se ai nuk bëri asgjë për ne. Bekimi bëri gjithçka për ne sepse Bekimi ishte vetë arti, arti krijues, prejardhja e tij gjithmonë mbeti shqiptare dhe unë nuk e di pse e pengoi popullin tim që atë ta quanin atë aktor joshqiptar. Ai kudo që të jetonte në Beograd, Sofje, Berlin, Hollivud, Bekimi ishte shqiptar dhe kudo që shkoi ai ishte shqiptar.
Fatkeqësia më e madhe e popullit tim ishte se asnjëherë në jetë nuk i dha një zgjidhjeje", thotë Lajçi duke shtuar se ai do të mbetet gjithmonë Aleksandër Mosiu i dytë. Ndërsa aktorja e mirënjohur, Ilire Vinca, ashtu si çdo artist tjetër, edhe ajo shprehu dhembjen e madhe për këtë humbje tragjike.
"Kur të flasësh për Bekim Fehmiun nuk ke sesi të mos ndjesh dhembje dhe krenari në të njëjtën kohë. Ai është një emblemë e artit dhe të artistit botëror, ai është një emblemë e një personi me një karakter shumë të fuqishëm që asnjëherë nuk e harroi origjinën dhe u përplas më vështirësitë që ia solli koha dhe rrethanat në të cilën jetoi", tha znj.Vinca.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Profeti Muhamet a.s.
''Mbi asnjë themelues tjetër oriental feje nuk na kanë arritur në këtë masë kaq të madhe të dhëna biografike sa për Muhametin. Jo pak prej tyre duhet të përkojnë në thelbin e tyre, në tendencën e tyre, me ndodhitë e vërteta ose t'u afrohen shumë atyre.“
-R. Sellheim
Por megjithatë nuk ka pothuajse fare burime të pavarura të kohës mbi jetën dhe veprat e Muhametit; edhe kurani është mbledhur dhe fiksuar me shkrim vetëm rreth njëzetë vjet pas vdekjes së tij. Pothuaj çdo gjë që njoftohet për jetën e Muhametit rrjedh nga burime të njëanshme, të cilat atij ose i thurin lavde si shpallës i të vërtetës hyjnore, ose (si psh. në apologjetikën kristiane) e hedhin atë poshtë si „mashtrues“. Ky material mbështetet kryesisht në njohuritë e islamologjisë.
Biografia e Muhametit
Vitet e hershme. Koha paraprofetike (571–609)
Muhameti lindi në qytetin e Mekkës si pjesëtar i degës së varfëruar të hashemitëve nga fisi mbizotërues me rëndësi i kuraish-itëve pas vdekjes së të atit të tij Abdullahut. Data e lindjes nuk dihet; datimi i lindjes së Muhametit në të ashtuquajturin vitin e elefantit është shumë i përhapur në botën islamike sot. Fakte të rëndësishme historike flasin kundra një datimi të tillë.
Fushata e Abraha-s është bërë ndoshta më 552–554.[8]
Lindja e profetit Muhamet.Nga Jami' al-Tavarikh (historia universale), e shkruar nga Rashid ad-Din-i, Iran, (Tabriz), rreth 1314–15. Bojë shkrimi, pigmente me ngjyra dhe ar në letër. Edinburgh University Library (MS Arab 20, folio 42r), Cat. 6. Në ikonografinë përkatëse tre gratë majtas zënë vendin e tre të urtëve të lindjes. Gjyshi i profetit, Abd al-Muttalib-i, djathtas është në vendin e Jozefit.
Në moshën gjashtë vjeçare Muhametit i vdiq e ëma, Āmina. Më pas ai jetoi tek gjyshi i tij, Abd al-Muttalib-i, pas vdekjes së të cilit e morri nën mbrojtje xhaxhai i tij Abu Talib-i (vëllai më i ri i të atit të tij) dhe kushërinjtë e tij (ndër të cilët Ali ibn Abi Talib-i, i cili u bë më vonë kalif). E ëma Āmina vdiq si pagane. Në përmbledhjet më të vjetra të hadith-eve[9] shkruhet disa herë për vajtjen e Muhametit pranë varrit të nënës së tij, ku ai thuhet t'i jetë lutur zotit për faljen e Āmina. Kjo thuhet (sipas ekzegjezës së kuranit) të ketë qenë shkas për zbulesën e sures 9, vargu 113:
„Profetit dhe atyre që besojnë nuk u lejohet t'i luten (zotit) për të falur paganët, edhe sikur ata të jenë të afërmit (e tyre), pasi atyre t'u jetë bërë e qartë (përfundimisht), se do të jenë të burgosur (për shkak të mosbesimit të tyre kokëfortë) në zjarrin e ferrit.”
Në vitet e rinisë Muhameti ka punuar si bari dhensh, më vonë ai pretendohet të ketë marrë pjesë në dy udhëtime karvanesh tregtare për në veri, në Siri). Gjatë një udhëtimi tregtar në veri (sipas një legjende në një biografi mbi të, të fillimit të shekullit të 8-të) thuhet të jetë takuar me murgun e krishter Bahīrā-n, i cili pretendonte të kishte parë vulën e profetisë ndërmjet shpatullave të Muhametit, në të cilën ai pa shenja që gjendeshin gjoja edhe në shkrimet e çifutëve dhe të krishterëve. Referimi tek udhëtimet e tij tregtare, të cilat historiografia islamike nuk i përcakton qartë, shërben me sa duket si „kornizë“ për takimin e tij misterioz me Bahira-n, i cili përmendet si në trashëgiminë siriano-kristiane të shekullit të 9-të[10] ashtu edhe në „legjendat profetike“ (qiṣaṣ al-anbiyāʾ) islamike.
Sipas trashëgimisë islamike, Muhameti, përpara përvojës me zbulesën ndiqte traditën fetare të popullit të tij, e cila më vonë (sipas këndvështrimit islamik) u quajt si koha e xhāhilijja-s. Ibn al-Kalbi († rreth 819),[11] hartuesi i „librit të idhujve“, citon Muhametin gjatë përshkrimit të idhullit (perëndisë pagane) al-uzza me këto fjalë: „Unë i kam flijuar al-ʿuzzā-s një dele nënë të bardhë kur ndiqja fenë e popullit tim.“[12]
Edhe në biografinë e profetit janë trashëguar rrëfime që lënë të kuptojnë se Muhameti ka ushtruar zakonet paraislamike gjatë kohës së tij paraprofetike. Në sira-n, biografinë profetike të Muhammad ibn Ishak-ut, përshkruhet një takim i Muhametit me Zaid ibn ʿAmr-in, të njohur në atë kohë. Muhameti thuhet, sipas tregimit, t'i ketë ofruar Zaidit mish nga „therorët (që u kemi flijuar) idhujve tanë“ por që konsumimin e të cilëve Zaidi e refuzoi si të papranueshëm.
Nga kjo ditë trashëgimia e lë Muhametin të flasë, „nuk u kam flijuar më therorë idhujve, deri kur zoti më shquajti me mesazhin (zbulesën) e tij.“[13] Ky episod është rrëfyer shpesh nga brezat e mëvonshëm, nga al-Bukhari deri në kohën e adh-Dhahabi-t.[14]
Rreth vitit 595 i ofroi atij punëdhënësja e atëhershme e tij, e veja e dyfishtë e tregtarëve dhe 15 vjet më e madhe në moshë, Hadixha bint Huvailid (555?–619), nga familja e fisit të mirënjohur kuraishit ʿAbd al-ʿUzzā që të martohej me të. Me ndihmën e saj Muhameti arriti të bëhej i pavarur nga ana financiare dhe të sigurohet nga ajo sociale, një kthesë kjo vendimtarë në jetën e tij. Kësaj kohe i referohet edhe një sure mekkanase e kuranit:
„A nuk të ka zgjedhur (zoti) si të urtë dhe (të) ka pranuar, të ka gjetur në rrugën e gabuar dhe të ka prirë në të drejtën, të ka gjetur të skamur e të ka bërë të pasur?“ (93:6–7)
Sipas ekzegjezës së kuranit këto vargje bëjnë pjesë në pasazhet e kuranit, ku zoti i drejtohet Muhametit direkt. Ekzegjeza e sheh këtë përshkrim si pozitën shoqërore të Muhametit në Mekkë përpara zbulesave të para profetike.[15]
Hadixha ishte e para që besoi në mesazhin e Muhametit, prandaj historiografia islamike e konsideron atë si myslimanen e parë nga Mekka. Nga martesa me të, lindi e bija Fatima, e cila ishte e vetmja nga fëmijët e tij që pati vetë trashëgimtarë. [16] Prej saj e kanë prejardhjen të gjithë pasardhësit e Muhametit. Hadixha, Ali ibn Abi Talib-i dhe Abu Bakr-i, kalifi i parë pas vdekjes së Muhametit, ishin sipas traditës islamike myslimanët e parë.
Periudha e profetisë në Mekkë
Burimi më me rëndësi për përvojën e parë të Muhametit me zbulesat hyjnore është biografia profetike (sira) e Ibn Ishak-ut, e cila, në trashëgiminë e shkruar të historiografisë islamike, paraqet disa variante (interpolim dhe parafraza). Ato janë që prej një shekulli objekt studimesh nga ana e islamologjisë.
Muhameti e kishte bërë zakon që çdo vit të kalonte një muaj në malin Hira në afërsi të Mekkës për të bërë atje pendesë. Reth vitit 610 atij i është shfaqur, siç e ka dëshmuar vetë, kryengjëlli Gabriel (arabisht جبريل „xhibril“). Rrëfimi i Ibn Ishak-ut e lë të flasë Muhametin si tregimtar i këtij episodi në ligjëratën e drejtë:
„unë isha duke fjetur, kur (kryengjëlli Gabriel) erdhi tek unë me një shami të shkruar dhe tha: ‚thuaje!‘ Unë iu përgjigja: ‚nuk e them.‘ Aty ai më ngjeshi (shaminë) saqë m'u bë sikur po vdisja“. – Pas katër herësh urdhërimi, Muhameti pastaj pyeti: „ç'të them? – këtë e thashë nga frika se mos ai më mundonte prapë aq keq. Aty ai tha …”
Këtu vijon sure 96, vargu 1–5:
„Thuaj në emër të zotit tënd që ka krijuar njeriun nga embrioni, thuaj,[17] …“
Ibn Ishak-u shkruan më tutje:[18]
„Dhe unë e thashë. Ai më lëshoi dhe u zhduk, kurse unë u zgjova nga gjumi dhe mu bë sikur më ishin shkruar (këto fjalë) në zemër.“
Përvoja e parë me zbulesën hyjnore, siç e ka përcaktuar biografia profetike islamike, ka qenë pra një ëndër, në të cilën Muhametit iu kërkua të thotë [19] një tekst, siç thuhet, të shkruar, ndërsa në variante të tjera të trashëguara një tekst të folur me gojë.
Pesë vargjet e para të sures 96 paraqesin, siç pretendohet, zbulesat e para dhe në këtë mënyrë fillimet e profetisë së Muhametit.[20] Interpretime të tjera i shohin këto fillime tek sure 74, vargjet 1–7.[21] Muhameti ishte në këtë kohë afërsisht 40 vjeç. Në favor të këtij datimi është një pasazh në kuran vetë, ku thuhet:
„Unë kam kaluar një jetë (të tërë) mes jush, përpara se të vinte ai (dmth. kurani).“ (10:16)
nga mund të nxirret si përfundim se Muhameti ishte që përpara fillimit të zbulesës në moshë të përparuar; fjala ʿumran („një jetë të tërë“) përfshin sipas kuptimit tradicional, rreth dyzetë vjet.
Pamje persiane me Muhametin (djathtas) përpara ndjekësve të tij të parë. Ilustrim nga përmbledhja e Al-Biruni-t Athar al-Bakija 'an al-kurun al-khalija. Kjo vepër gjendet në koleksionin e Bibliothèque Nationale Paris (manuscrits arabe)
Në fillim, deri afërsisht më 614 (siç thuhet në rrëfimin e përmendur më lart të 'Urva-s drejtuar kalifit ʿAbd al-Malik ibn Marvān), përfaqësuesit me influencë të kuraish-itëve, nuk kishin kundërshtim për idetë e Muhametit, të cilat ai i përhapte si publikisht ashtu edhe fshehtas („sirran“). Vetëm kur ai filloi të luftonte ikonolatrinë (adhurimin e ikonave, figurave të kultit pagan) dhe politeizmin e të parëve, u krijua një opozitë e fortë kundra Muhametit dhe ndjekësve të tij. Kjo u shpreh në një sërë ndërhyrjesh me dhunë ndaj myslimanëve të parë në Mekkë si dhe ndaj Muhametit vetë. Shumë prej tyre, siç thuhet në këtë rrëfim të vjetër, u distancuan nga Muhameti dhe vetëm „pak“ prej tyre mbetën „të patundshëm“.
Studimet mbi këtë periudhë të hershme profetie në Mekkë kanë treguar se ndjekësit e parë të Muhametit rridhnin nga shtresat e ulëta të shoqërisë së qytetit të Mekkës, të ashtuquajturit „mustaḍʿafūn“, pjesa sociale e varfër e popullsisë tregtare të Mekkës. Në ecurinë e mëtejshme të ngjarjeve, mekkanasit u munduan t'u heqin myslimanëve bazën e ekzistencës me anë të bojkotimit tregtar duke bërë në këtë mënyrë që shfaqjet publike të Muhametit të marrin fund.
Ai u morr në mbrojte, sipas ligjeve fisnore arabe, në shtëpinë e Arkam ibn Abi Arkam-it në Mekkë (rreth vitit 614) dhe urdhëroi (sipas përshkrimeve të historiografisë) një pjesë të ndjekësve të tij, të mërgojnë në Abisini (rreth vitit 615), në atë kohë qendër tregtare e mekkanasve.
Historiografët i klasifikojnë myslimanët e parë të periudhës mekkanase sipas këtyre ngjarjeve: myslimanë që ishin bërë të tillë përpara hyrjes së Muhametit në shtëpinë e Arkam-it, myslimanë që u bënë gjatë qëndrimit të Muhametit atje dhe „mërgimtarët“ në Abisini.[22] Arsyet sociale ose madje ekonomike për mërgimin e mekkanasve në Abisini nuk përshruhen ose përshkruhen me konture të paqarta si fakte të izoluara në burimet e hershme arabe.
Periudha ndërmjet viteve 616–622 në Mekkë është pra historikisht e rekonstruueshme vetëm në konture, pasi rrëfimet kryesisht kundërthënëse të historiografëve më të vjetër janë vetëm pjesërisht të pajtueshme me kronologjinë e presupozuar (hamedësuar) nga ana e ekzegjezës kuranike (tafsir-it) të zbulesave në Mekkë. Përmbajtja e sureve të Mekkës lë të nxirret si përfundim se Muhameti e shihte veten si „paralajmërues“ (naḏir, arabisht نذير) i popullit të tij; se ai toleronte shumë gjëra të status quo-së fetare në Mekkë dhe përpiqej të përhapte detyrime fetare të thjeshta dhe të kuptueshme:
„Mua më thuhet vetëm që të jem (thjesht) një paralajmërues, jo më tepër.“ (38:70)
„të bekuar janë ata besimtarë që janë të përulur në falje; fjalëve (të zbrazëta) nuk u vënë veshin, e respektojnë (detyrimin) e taksës së lëmoshës dhe janë të përmbajtur me marrëdhëniet seksuale, përveç me gratë të tyre …“ (23:1–6)
Mekka, vendlindja e tij, ishte edhe për të e shenjtë dhe vendstrehim për këdo, sipas ligjeve fisnore:
„a nuk e shohin ata se kemi bërë (në zonën e Mekkës) një qark të shenjtë që është i sigurtë, ndërsa njerëzit përreth saj rrëmbehen (me dhunë)?“ (29:67)
Dalja e tij hapur kundra fesë politeiste në Mekkë megjithë njohjen e shenjtërores qëndore të gadishullit arabik (al-kaaba-s) (Qabesë), dështimi i përpjekjeve të tij për t'iu afruar banorëve të qytetit të Ta'if-it, shtypja e ndjekësve të tij në Mekkë dhe jo së fundi edhe vdekja e mbrojtësit të tij Abu Talib-it dhe e gruas Hadixha-s (rreth vitit 619) ishin arsyet e marrjes kontakt me banorët e Yathrib-it si fazë përgatitore e „hixhra-s“. Qytetarë me influencë të Yathrib-it, qytet i cili më vonë do të quhej „al-Madina“ (më saktë: „madīnat an-nabiy“, „qyteti i profetit“), i ofruan Muhametit dhe ndjekësve të tij, sipas ligjeve fisnore në atëhershme në fuqi, mbrojtje dhe siguri në qytetin e tyre duke e përcaktuar këtë në formë marrëveshjeje dikur rreth vitit 621–622. Në mënyrë retrospektive përshkruhet mërgimi për në Yathrib në disa vargje medinase të kuranit:
„në qoftë se ju nuk e ndihmoni (profetin), (ai e ka të sigurtë ndihmën nga zoti), (se) zoti edhe (atëherë) e ka përkrahur, kur të pafetë e dëbuan atë vetë të dytë (nga Mekka). (Atëherë) kur ata ishin bashkë në shpellë dhe kur ai (dmth. Muhameti) i tha shokut: mos u mërzit, zoti është me ne!“ (9:40)
Kjo është një aludim i qartë për hixhra-n (mërgimin) e Muhametit me shoqëruesin e tij Abu Bakr-in; Hollësitë mbi të i jep më vonë biografia e profetit. Aktiviteti i Muhametit në Mekkë dështoi jo vetëm përballë epërsisë së politeistëve por edhe për shkak të humbjes së bazës së mjaftueshme shoqërore në qarqet me influencë të qytetit. Mbërritja e tij në Kubā', në afërsi të Yathrib-it, është datuar (më vonë) në rabi’-n e 12-të të vitit hënor të parë islamik, më 24 shtator 622.
Periudha e profetisë në Medinë
Yathrib-i, ose siç përdoret sot në arabisht, al-Madina, kishte në kohën e ndodhjes së hixhra-s strukturë të ndryshme shoqërore nga Mekka. Popullsia përbëhej nga fiset dhe nën-fiset rivalizuese me njëri-tjetrin të aus-ëve dhe hasraxh-ëve. Gjithashtu kishte edhe disa fise çifute, ndër të cilët banu n-nadir-ët, banu kuraiza-t dhe kajnuka'-t ishin ata më me influencë. Përveç këtyre ky qytet kishte edhe banorë që ishin bërë myslimanë përpara hixhra-s. Ndjekësit medinas quheshin „ndihmuesit“/„përkrahësit“ (al-ansar). Përveç këtyre ishin edhe ndjekësit mekkanas të Muhametit, „të mërguarit“ (muhaxhirun). Ngulime të tjera çifute kishte në veri të Medinës afër Khaibar-it.
Detyra si dhe interesi fillestar i Muhametit ishte t'i bashkonte të gjitha fiset dhe nën-fiset e aus-ëve dhe hasraxh-ëve ashtu si dhe çifutët dhe të mërguarit nga Mekka, në një bashkësi të vetme (umma). Për këtë shërbente edhe e ashtuquajtura „marrëveshja e Medinës“, përmbajtja e të cilës është trashëguar në biografinë profetike të Ibn Ishak-ut dhe që autenticiteti i të cilës, me gjithë problemet e datimit, nuk vihet në dyshim nga islamologjia.
Jo vetëm përfaqësuesve islamikë dhe çifutë të përmendur me emër u garantohen të drejtat e njëjta por edhe secila fe njihet si e tillë; çifutët përbëjnë kështu një umma (umet) bashkë me besimtarët (dmth. myslimanët): „Çifutët kanë fenë (dīn) e tyre dhe myslimanët fenë e tyre“. „Ansar-ët“ dhe „muhaxhir-ët“ gëzojnë barazi mes njëri-tjetrit. Muhameti përcakton qartë në këtë marrëveshje edhe pozitën e tij: ai është „i dërguari i zotit“ dhe „profeti“ por e quan veten edhe thjesht me emrin e tij „Muhamet“ që në raste grindjesh thërritet si këshilltar. Këtu dallohen tiparet teokratike të umma-s së Medinës.
Fiset dhe klanet e përmendura u garantojnë njëri-tjetrit mbrojtje; tokat përreth Yathrib-it janë për të gjitha palët e kontratës zonë e shenjtë. Të përjashtuar kategorikisht nga kjo marrëveshje janë politeistët („al-mushrikūn“). Se si ishin hartuar në veçanti marrëveshjet me çifutët në Medinë dhe rreth saj, të përmendura në historiografinë islamike, nuk dihet saktësisht sot pasi kushtet përkatëse të marrëveshjes janë trashëguar në mënyrë shumë të ndryshme. Studiuesit veç supozojnë në thelb se ka patur të tilla marrëveshje ose pakte mos-sulmimi mes Muhametit dhe popullsisë çifute në vend.[24]
Në fillim qëllimi i Muhametit nuk ishte distancimi kategorik nga „fetë e shkrimeve“ („ahl al-kitāb“), pasi njohjen e feve të „të tjerëve“ të përcakuar në „marrëveshjen e Medinës“ të përmendur më lart, e gjejmë që në suren 109 („të pafetë“) të zbuluar në Mekkë:
„O të pafe! Unë nuk adhuroj atë që adhuroni ju (…) Ju keni fenë tuaj, unë kam timen.“ (109)
E parë historikisht, kjo u adresohej në këtë kohë të profetisë, politeistëve, të cilët Muhameti kishte filluar t'i luftonte që në Mekkë. Në Medinë situata ishte në fillim krejt tjetër. Muhameti ishte i prirur të sanksiononte (≈importonte) disa gjëra nga ritualet e çifutëve, po ashtu siç arriti të integronte edhe ritet paraislamike në ceremonitë e pelegrinazhit:
„As-Safa dhe al-Marva janë simbolet e kultit të zotit. Nëse dikush bën pelegrinazhin (e madh) për tek shtëpia (ka'ba) (Qabeja) ose vizitën (umra-n), nuk do të jetë mëkat për të, të kalojë edhe nga ata.“ (2:158)
Këtë pasazh ekzegjeza e kuranit (tafsir-i) e ka pak të vështirë ta komentojë pasi në këto dy vende qëndronin në kohën paraislamike dy perëndi, Isaf-i dhe Na'ila, të cilat ishte zakoni që të vizitoheshin („tavaf“).
Në Medinë u shtua edhe agjërimi gjatë festës së ashura-s së çifutëve, sipas kalendarit islamik më 10 të muharremit; në këtë ditë bëhej agjërim, sipas zakonit çifut, nga perëndimi i diellit deri në perëndimin tjetër dhe jo si gjatë ramazanit, vetëm gjatë ditës. Nëse zhvendosja e të drejtuarit gjatë faljes (kibla) për nga Jeruzalemi ka marrë si shembull çifutët, kjo nuk është e sigurtë pasi edhe të krishterët e kishës orientale (lindore) luten në këtë drejtim.
Aktivitetet ushtarake („ghazavât“-i) të Muhametit dhe ndjekësve të tij
Pas hixhra-s, (arratisjes nga Mekka në Yathrib-in e afërm që do të njihej më vonë si Medina), Muhameti nuk ushtronte vetëm rolin e profetit por edhe atë të organizatorit shoqëror si dhe të udhëheqësit politik (dhe me kalimin e kohës të atij ushtarak). Gjatë muajve të parë pas hixhra-s, ai duket se e ka përmbajtur (frenuar) bashkësinë fillimisht të vogël myslimane (të përbërë nga të mërguarit nga Mekka, muhaxhir-ët, dhe nga përkrahësit (ansar) nga dy fiset e kaila-ve) nga konfrontimi me kuraish-itët.[25] Kurani dëshmon për këtë me vargun e mëposhtëm, ku duke vështruar në retrospektivë (në të kaluarën), në kohën e fillimeve të Muhametit dhe mërgimtarëve në Medinë, thuhet që myslimanëve u urdhërohet:
„ ... hiqni duart (nga lufta) ...“ (4:77)
Më vonë u shpall si zbulesë vargu që më vonë është cilësuar nga ekzegjeza e kuranit si leja e parë për luftë:[26]
„Atyre që luftojnë (kundra të pafeve) (sipas një interpretimi devijues; tekstualisht thuhet: atyre që luftohen), u është dhënë leja (për luftë) sepse atyre u është bërë (më parë) padrejtësi. Zoti ka forcën për t'i ndihmuar.“ (22:39)
Ky varg si dhe të tjerë të ngjashëm me të që u shpallën si zbulesë në sfond të luftimeve kundra kuraish-itëve, dhe të cilët konsiderohen si vargjet e para që legjitimojnë luftën kundra mekkanasve ose që bëjnë thirrje për të, kishin të bënin më tepër me emigrantët, jo me përkrahësit. Këta të fundit ishin zotuar vetëm për t'i ardhur në ndihmë Muhametit në rast se ai do të sulmohej nga dikush.[27]
Lufta e vërtetë kundra Mekkës u parapri nga ndërhyrje më të vogla, plaçkitjet e karvanëve nga Mekka.[28] Nga burimet historike, ndër të tjera disa vargje të kuranit[29], del se në këto sulmime merrnin pjesë pa përjashtim vetëm emigrantët.[30]
Konfrontimi i parë i madh mes myslimanëve dhe kuraish-itëve (ekspedita e parë ku morrën pjesë sipas disa burimeve edhe myslimanë nga Medina[31] ishte beteja e Badr-it në vitin 624. Myslimanët që kishin për qëllim të sulmonin një karvan të kuraish-itëve që ishte duke u kthyer nga Siria u befasuan nga një kurth i forcave të Mekkës të prira nga Abu Sufjan-i. Megjithëse më të paktë në numër si dhe megjithë faktin se ata ishin armatosur për një sulm kundra një karvani dhe jo për një betejë, ata dolën fitimtarë nga kjo betejë. Për këtë në kuran thuhet:
„Zoti ju ka ndihmuar të fitoni (në atë kohë) në Badr, kur (ju) ishit vetëm një hordhi e vogël e papërfillshme.“ (3:123)
Fitorja mbi mekkanasit në Badr pa dyshim e fuqizoi pozitën e Muhametit në Medinë; që në prill të të njëjtit vit vijoi dëbimi i banū kajnukāʾ-ve çifutë, të cilët jetonin si argjendarë dhe tregtarë në atë qytet, në fillim për në Vādī al-Kurā, në veri të Medinës, më vonë për në Siri.
Në lidhje me humbjen e betejës së Uhud-it të vitit 625 kundra mekkanasve janë bërë zbulesa me vargje të gjata moralizuese; në suren 3, vargu 172 thuhet ndër të tjera:
„Atyre që pasi pësuan disfatë, dëgjuan zotin dhe profetin, u takon (në botën e përtejme), përderisa (në botën e këtejme) të kenë qenë të drejtë dhe të përshpirtshëm, një shpërblim i madh.“ (3:172)
Banū ʾl-naḍir-ët çifutë, pas bisedimeve të pasuksesshme me kreun e tyre Hujajj ibn Akhtab-in, dhe pas një rrethimi të gjatë të ngulimit të tyre si dhe shkretimit të plantazheve të tyre të palmave nga trupat myslimane në gusht 625, u larguan përfundimisht nga rrethinat e Medinës me rreth gjashtëqind deve dhe u vendosën në fillim në oazin e Ḫaibar-it nga ku ata më vonë, më 628, u dëbuan për në Siri. Në atë kohë Muhameti u martua me Ṣafijja-n, të bijën e Huxhaxh ibn Akhtab-it, e cila i ra atij si pre (plaçkë lufte) dhe u bë myslimane. E gjithë sure 59 (al-hašr, „mbledhja“) i kushtohet sipas ekzegjezës së kuranit, dëbimit të banu nadir-ëve:[32]
„Nëse zoti atyre nuk do t'i kishte caktuar dëbimin, do t'i kishte ndëshkuar (në mënyrë tjetër) në këtë botë. Kurse në botën e përtejme i pret ndëshkimi i zjarrit të ferrit. Sepse kanë ngritur krye kundra zotit dhe profetit të tij (?) (…) Nëse ju i keni rrëzuar ose jo palmat (në tokat e banu nadir-ëve), kjo ndodhi me lejen e zotit. Ai ka dashur (në këtë mënyrë) t'i përdhoste keqbërësit.“ (59:3–5)
Rrethimi i pasuksesshëm i Medinës nga trupat e Mekkës të përforcuara nga fise të tjera në prill 627, që nga historiografia islamike quhet si „beteja e llogoreve“ (gazvat al-ḫandak), përfundoi jo vetëm me tërheqjen e mekkanasve por çoi edhe në asgjesimin e fisit çifut të banu kuraiza-ve, i cili që në kohën paraislamike në juglindje të këtij qyteti merrej me bujqësi dhe (si banu nadir-ët) ishte më parë aleat me fisin arab të banū aus-ëve.[33]
Sipas historiografisë islamike (si psh. Ibn Ishak-ut), shkaku për rrethimin e fortesës së banu kuraiza-ve nga trupat e Muhametit ishte shkelja e një kontrate me Muhametin (të cilën historiografët nuk e përshkruajnë më hollësisht).[34] Nga islamologjia sot përmenden përveç shkaqeve politike dhe ekonomike para së gjithash aktivitetet tradhëtare ose paraqitja e rrezikut ushtarak (edhe pas dëbimit nga oazi) nga ana e banu kuraiza-ve dhe jo shkelja e marrëveshjes si shkak për ekzekutimin e tyre.
[35] Intelektualët klerikë myslimanë anojnë nga mendimi se ky ekzekutim ka qenë i domosdoshëm për të siguruar jetën e bashkësisë së atëhershme islamike duke theksuar se fajin (e vërtetë ose të supozuar) e ka patur Huxhaxh ibn Akhtab-i që i ka shtyrë kuraiza-t të tradhëtojnë dhe i cili duhet të vlejë kështu si përgjegjësi kryesor për këtë ekzekutim.[36]
Banū aus-ët, tashmë përkrahës (anṣar) me influencë të Muhametit, i bënë atij thirrje që të kishte ndjesë për aleatët e tyre të kohës paraislamike. Banu kuraiza-t u dorëzuan pa kushte dhe dolën nga fortesat e tyre. Muhameti ia la në dorë fatin e banu kuraiza-ve kreut të fisit të banū aus-ëve Saʿd b. Muʿāḏ. Ky urdhëroi që të gjithë burrat të vriten, gratë dhe fëmijët të merren robër dhe të ndahen bashkë me pronën e tyre mes myslimanëve si plaçkë lufte.
Gjatë rrethimit banu kuraiza-t kishin mbajtur qëndrim korrekt formal[37] duke u vënë në dispozicion myslimanëve gjatë punimeve të gërmimeve lopata për të hapur llogoret[38] por i kishin furnizuar edhe agresorët me ushqime[39] dhe kishin bërë edhe bisedime fshehurazi me ta.[40] Gjithashtu ata ishin përgatitur për t'i rënë në shpinë Muhametit dhe ndjekësve të tij.[41]
Kështu, zbulesa (kurani) i përmend këto ngjarje në formë rrëfimi dhe vetëm në mënyrë retrospektive duke iu referuar si „betejës së llogoreve“ ashtu edhe asgjesimit të banu kuraiza-ve:
„Dhe zoti i dërgoi mbrapsht të pafetë me (gjithë) mllefin e tyre, pa patur ndonjë dobi (dmth. agresorët nga fushata e tyre). Dhe ai i ruajti besimtarët nga lufta. Zoti është i madh dhe i fuqishëm. Dhe ai bëri që ata prej atyre të shkrimeve (çifutët), që i kishin ndihmuar ata (dmth. të pafetë), të zbresin nga fortesat e tyre duke iu futur frikën, kështu që ju mundët një pjesë t'i vrisni dhe një pjesë t'i merrni robër. Dhe ai ju dha tokat e tyre, banesat dhe pronat si trashëgim, dhe tokë që nuk e kishit shkelur (deri atëherë). Zoti e ka fuqinë për gjithshka.“ (33:25–27)
Vargje të tjera të kuranit ekzegjeza e kuranit i sheh si shenjën e plotësimit të vullnetit të zotit kundra armiqve çifutë (sidomos kundra banu kuraiza-ve) të bashkësisë së myslimanëve të Medinës:
„Shumë nga ata të shkrimeve, pasi ju jeni bërë besimtarë, duan t'ju bëjnë ju përsëri të pafe sepse kanë vetë zili (…) por mos ua vini re dhe jini të durueshëm, (prisni) deri sa të vijë zoti me gjykimin e tij! Ai e ka fuqinë për gjithshka.“ (2:109)
Shih edhe suren 5, vargun 41 dhe 52 dhe suren 8, vargun 58 përmbajtjen e të cilave ekzegjetët e lidhin me dëbimin e banū ʾl-naḍir-ëve ose me asgjesimin e banu kuraiza-ve.
Muhameti morri si plaçkë lufte ndër të tjera edhe Raijḥana-n, duke e pranuar atë si konkubinë (grua pa kurorë). Ajo thuhet sipas disa burimeve të ketë pranuar fenë islame. Asgjesimi i banu kuraiza-ve, i paraqitur për herë të parë në historiografinë e shekullit të dytë islamik, ka lënë gjurmët e tij edhe në jurisprudencën islamike, në shqyrtimin e trajtimit të robërve të luftës dhe të pasardhësve të tyre.[42]
Me asgjesimin e banu kuraiza-ve u ekzekutuan edhe anëtarët e fisit me origjinë arabe të banu kilab ibn 'amir-ëve, aleatëve të banu kuraiza-ve. Njëra nga gratë e tyre, al-Nashāt-i (ose al-Shāt) bint Rifā'a, u martua me Muhametin por pak më vonë u mohua (dëbua) prej tij. Ndërkohë kur gratë dhe fëmijët e banu kuraiza-ve u lejuan të skllavërohen, nuk ka të dhëna për atë se edhe al-Nashat bint Rifa'a ishte skllave. Michael Lecker[43] nxjerr si përfundim se gratë arabe që ishin marrë rob në fortesat e banu kuraiza-ve, ndoshta nuk janë skllavëruar; nga ana tjetër ka mundësi, thotë Lecker, që anëtarët e fisit të tyre t'i kenë çliruar ato me pagesë.[44]
Nga studimet islamologjike sot është bërë përpjekja të relativizohet „mizoria e pazakontë ndaj kuraiza-ve në krahasim me fiset e tjera çifute“[45]: W. Arafat e ka vënë në dyshim besueshmërinë e të dhënave të historiografisë së hershme islamike mbi këtë çështje duke pretenduar se janë ekzekutuar vetëm persona të veçantë që ishin bërë fajtorë për tradhëti ndaj Muhametit.[46] Kjo tezë e tij është hedhur poshtë nga Meir J. Kister në një paraqitje të detajuar të ngjarjeve sipas shkrimeve të maghazi-t dhe sira-s.[47]
Çifutët në Medinë dhe rrethinat e saj, sipas orientalistit gjerman Rudi Paret, nuk janë luftuar dhe më vonë dëbuar ose vrarë për shkak të besimit të tyre por sepse ata, brenda bashkësisë islamike të Medinës, përbënin një grup të mbyllur homogjen, i cili mund të bëhej në çdo kohë, por sidomos në rast kërcënimi armiqsh nga jashtë, rrezik për bashkësinë e atëhershme islamike[48] dhe se gjatë çdo konflikti të armatosur me kuraish-itët kishin dalë si "aleatë shumë të dyshimtë".
[49] Paret-i thekson këtu se Muhameti nuk ka ndërhyrë kurrë kundër popullsisë çifute të Yathribit në përgjithësi por kundra fiseve të veçanta çifute.[50] Banu kuraiza-t janë ekzekutuar, sipas William Montgomery Watt, pasi qëndrimi i tyre gjatë betejës së llogoreve u pa si tradhëti ndaj bashësisë së Medinës; Muhameti nuk ishte i gatshëm të toleronte një qëndrim të tillë dhe vendosi të mënjanonte këtë pikë të dobët.[51]
Mbi strategjinë ushtarake të Muhametit, Paret gjykon si më poshtë:[52]
„Muhameti duhet matur me kriteret e kohës së tij. Pasi kuraiza-t iu dorëzuan atij pa kushte, ai sigurisht që kishte të drejtën, sipas zakoneve të kohës, të mos jepte falje. Sado e çuditshme dhe çnjerëzore që kjo të duket, në opinionin publik ai është bërë fajtor për faktin që ai ka urdhëruar të priten palmat e banū naḍir-ëve, ndërsa për atë që ka bërë që brenda një dite të vetme të kalojnë në tehun e thikës një gjysëm mijëshi çifutë, jo.“
Kjo tezë e mbështetur nga disa studiues, sipas së cilës ky ekzekutim, duke marrë parasysh vendin dhe kohën, nuk paraqet ndonjë gjë të veçantë, është vënë në dyshim së fundi nga Michael Lecker.[53]
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Jezu Krishti
Jezusi (8-2 p.e.s. - 29-36 p.e.s. i njohur edhe si Jezusi i Nazaretit) : autor dhe figurë qendrorë e krishterimit, në lidhje me të cilin ai është i njohur si Krishti, (nga greq. hristós - "i mirosuri, i vajisuri" duke përkuar me termin hebraik "messiah") historia e të cilit është e padiskutueshme përmes dëshmive të Krishtit të Besëlidhjes së Re (BR) si edhe nëpërmjet shënimesh të histori-shkruesit hebraik Flavius Josephus (lindur vitin 37/38 vdekur në vitin 100) dhe të histori-shkruesit romak Cornelius Tacitus (53-120).
Burimi kryesor i njohurive lidhur me jetën e Jezusit dhe mësimet e tij janë në katër ungjij kanonik të Beslidhjes së Re. Pjesa më e madhe e shkollarëve në fushat e studimeve biblike dhe historisë pajtohen që Jezusi ishte mësues hebre nga Galilea, i cili mendohej edhe si një shërues, u padit për kryengritje kundër Perandorisë Romake, dhe me urdhër të qeveritarit romak Poncit Pilat u dënua me kryqëzim. Pasi ungjijtë nuk ishin shkruar ende, menjëherë pas vdekjes së tij disa nxënës të tij si Gjoni, Luka, Marku dhe Mateu filluan të shkruajnë mbi jetën, veprat dhe bëmat e mësuesit të tyre.
Pikëpamjet e të krishterëve mbi Jezusin (njihen edhe si kristologji) janë të ndryshme dhe të ndërlikuara. Shumë të krishterë janë trinitarianë dhe besojnë se Jezusi është Biri i Zotit dhe Zot i mishëruar, dërguar të japë shëlbim (shpëtim) dhe pajtim me Zotin, duke u vetëflijuar si shlyerje e mëkateve të njerëzimit. Të krishterët jotrinitarianë përkrahin shpjegime të ndryshme të hyjnisë së Jezusit. Shumë të krishterë besojnë që Jezusi u lind nga një virgjëreshë, u kryqëzua dhe u varros, u ringjall ditën e tretë pas vdekjes trupore, zbriti në ferr ku mundi vdekjen dhe u ngjit në qiell ku rri në anë të djathtë të Zotit Atë deri në Ardhjen e Dytë të tij. Shumë të krishterë besojnë poashtu se Jezusi plotësoi profecitë biblike.
Në Islam, Jezusi (i quajtur Isa) mbahet si një nga profetët më të dashur dhe më të rëndësishëm të Perëndisë, një sjellës i shkrimeve hyjnore, dhe gjithashtu Mesia. Myslimanët, sidoqoftë, nuk pajtohen me besimin e të krishterëve mbi kryqëzimin ose hyjninë e Jezusit. Islami mëson se Jezusi është gjallë në parajsë (qiell) dhe do të kthehet në tokë si Mesia në shoqërinë e Mahdit sapo toka të jetë mbushur me mëkate dhe padrejtësi.
Kronologji
Rrëfimet më të hollësishme mbi lindjen e Jezusit janë të përmbajtura në Ungjillin e Mateut (ndoshta shkruar mes vitit 65 dhe 85 të e.r) dhe Ungjillin e Lukës (ndoshta shkruar mes vitit 65 dhe 100 të e.r). Ka debatime të shumta mbi hollësitë e lindjes së Jezusit madje edhe midis shkollarëve të krishterë, dhe disa shkollarë nuk besojnë të dijnë as vitin ose datën e lindjes apo vdekjes së tij.
Anno Domini (që përkthehet si "në vitin e Zotit tonë"). Ky sistem i bërë në vitin 532, u pranua gati dyqindvjet më vonë dhe u bë kalendari i themeltë në qytetërimin perëndimor për shkak të përkrahjes të kalendarit nga Bede i nderuari.
Sidoqoftë, bazuar në një hënë-errësim (eklips hëne), që Jozefus Josephus rrëfen pak kohë para vdekjes së Herodit të Madh (që luan një rol të madh në rrëfimet e Mateut), poashtu edhe një kuptim më të saktë të një rradhe perandorësh romakë, lindja e Jezusit ka qenë gati para vitit 4 p.e.r.. Duke pasur burime të pakta dhe duke u zhvendosur në kohë nga autorët e Besëlidhjes së Re për të vendosur një datëlindje të besueshme tani është praktikisht e vështirë.
Data e saktë e vdekjes së Jezusit është gjithashtu e paqartë. Ungjilli i Gjonit e përshkruan kryqëzimin bash para festave të Pashkëve të premten e 14 prillit, të quajtur quartodeciman (katërmbëdhjetë), ndërsa ungjijtë (përveç Markut 14:2) e përshkruajnë Darkën e fundit, menjëherë para kapjes së Jezusit, si e ngrënë e Pashkëve të premten 15 prill. Më tej, hebrenjtë ndiqnin një kalendar hënë-diellor me fazat e hënës si data, duke e ndërlikuar njehsimin e çdo date të saktë në një kalendar diellor. Sipas Gjon P. Majer në "Një hebre anësor" duke u bazuar në prokuratorinë e Poncit Pilat dhe datat e Pashkëve në këto vite, vdekja e tij mund të vendoset më me gjasë më 7 Prill 30 ose më 3 Prill 33 ose më 30 Mars 36.
Jeta dhe mësimet bazuar në Ungjijtë
Familja dhe jeta e hershme
Vetëm dy Ungjij, nga Mateu dhe Luka, përmendin lindjen e Jezusit. Sipas tyre, Jezusi u lind në Betlehem të Judesë nga Maria, një virgjëreshë, nga një mrekulli e Shpirtit të Shenjtë. Luka 1:26-28 kallëzon për engjëllin Gabriel që viziton Marien t´i tregojë asaj se ajo ishte zgjedhur të lindte birin e Zotit. Katolikët e quajnë këtë ngjarje Lajmërimi. I fejuari i Maries, Jozefi, është babai kujdestar i Jezusit, dhe shfaqet vetëm në historitë e fëmijërisë së Jezusit. Me porosinë e fundit të Jezusit që nxënësi i tij i dashur të kujdeset për nënën e tij gjatë kryqëzimit, mund të mendohet që Jozefi të ketë vdekur në kohën e detyrës së Jezusit.
Shtëpia e fëmijërisë së Jezusit na paraqitet si Nazareti në Galilea. Përveç një arratisjeje në Egjipt në fëmijëri t´i shpëtonin Masakrës së të pafajshmëve të Herodit (Mateu 2:13-20), dhe një udhëtimi të shkurtër në Tyrus dhe Sidon (Marku 7:31; Mateu 15-21), të gjitha ngjarjet e tjera të Ungjijve vendosen në Judenë e lashtë dhe Samaria (pjesë e krahinës së Judesë), ose në Perea dhe Galile (pjesë e tetrarkisë së Herodit Antipas).
Sipas disa gojëdhënave hebraike mbi fëmijërinë e Jezusit tregohet se: "njëherë kur një fëmijë i vogël i lagjes së tij ra nga çatia e shtëpisë së tij dhe vdiq, Jezusi shkoi pranë tij dhe e preku duke i thënë "zgjohu", dhe po në atë çast fëmija u ngrit në këmbë dhe rinisi të luante. Poashtu tregohet se njëherë Jezusi luante pranë një përroi dhe formonte me baltë zogj dhe u jepte atyre jetë dhe u thoshte "fluturo" dhe ata më pas fluturonin. Ka edhe histori të tjera hebraike mbi fëmijërinë e Jezusit, por meqë ato nuk mund të merren si të besueshme mbesin një trashëgimi gojore hebraike dhe ato nuk ndodhen në librat kanonike të përzgjedhur nga kisha.
Mbi fëmijërinë e Jezusit në moshën 12 vjeçare tek Luka 2:42-51 tregohet edhe ngjarja e "humbjes" së tij në Jerusalem në festën e pashkëve. Jezusi ndahet nga prindërit e tij pa u vënë re nga ata, dhe shkon në tempull. Prindërit e gjejnë pas tre ditësh në tempullin e Jerusalemit tek rrinte rreth mësuesve të ligjit duke i dëgjuar ata dhe duke diskutuar me ta. Të gjithë ata që ndodheshin aty habiteshin me diturinë dhe përgjigjet e tija. Pasi e ëma e qortoi për largimin e tij dhe i tregoi se ata e kishin kërkuar atë kudo, ai i´u përgjigj: "Pse më keni kërkuar? A nuk e dini se unë duhet të jem në shtëpinë e atit tim?"
Marku dhe Mateu përmendin edhe anëtarët e familjes së Jezusit. Marku tregon se Jezusi "ishte i biri i Maries dhe i afërm i Jakobit, Jozefit, Judës dhe Simonit", dhe thotë poashtu që Jezusi kishte edhe të afërm femërorë.
Ungjilli i Lukës tregon se Maria (e ëma) ishte e afërme e Elizabetës, nëna e Gjonit Pagëzues (Luka 1:36). Lidhja midis tyre cilësohet në greqisht "συγγενής" që do të thotë "të afërm gjaku" pra, kushërinj.
Detyra
Ungjijtë kumtojnë se Jezusi është Mesia dhe Biri i Zotit, dhe "Zot e Perëndi" dërguar të plotësojë Ligjin e Moisiut dhe të profetëve duke flijuar jetën e Tij si një shpagim për njerzimin" dhe "të parathotë lajmin e mirë të mbretërisë së Perëndisë".(Marku 10:45, Luka 4:43, Gjoni 20:31).
Ungjijtë gjithashtu pohojnë se Jezusi kreu mrekulli të ndryshme, si shërime, eksorcizma (dëbimin e djajve), ecjen mbi ujë, kthimin e ujit në verë, ringjalljen e disa njerzve nga vdekja, si p.sh. Llazarin (Gjoni 11:1-43) etj.
Ata e përshkruajnë Pagëzimin e Jezusit nga Gjon Pagëzori si fillimin e detyrës së tij publike.
Sipas Lukës, Gjon Pagëzori kishte filluar predikimin në vitin e pesëmbëdhjetë të Tiberius Caesar, rreth vitit 28 e.r. (Luka 3:1). Luka poashtu kumton se Jezusi ishte rreth të tridhjetave kur ai u pagëzua (Luka 3:23). Ungjilli i Gjonit përshkruan se në kohën e detyrës së Jezusit kishin kaluar tre festa të pashkëve, gjë që lë të mendohet se detyra e Jezusit të ketë zgjatur tre vjet.
Jozefusi shënon se Judaizmi në fillim të shekullit të parë njihte katër sekte kryesore : Zelotët, Saduqenët, Farisenjtë, dhe Esenët. Po ashtu , Samaritanët ndiqnin një formë tjetër të fesë izraelite në ndryshim me atë hebrenjve që banonin Samarinë, tokën midis Galilesë dhe Judesë. Ungjijtë shënojnë se disa nga nxënësit e Jezusit ishin Zelotë (Luka 6:15) dhe që ai nuk pajtohej me Saduqenët sepse ata nuk besonin në ringjalljen e të vdekurve (Mateu 22:23-32).
Marrdhënia midis Jezusit dhe farisenjve ishte më e ndërlikuar. Megjithëse Jezusi i dënoi ata për shtirjen (hipokrizinë)e tyre (Mateu 23:13-28) ai gjithashtu hëngri së bashku me farisenjtë (Luka 7:36-50), mësoi në sinagogat e tyre (Marku 1:21) saktësoi mësimet e tyre për ndjekësit e tij (Mateu 23:1-3) dhe i radhiti farisenjtë, siç ishte Nikodemusi ndër nxënësit e tij (Gjoni 7:50-51). Rrëfimet Ungjillore nuk i përmendin esenët.
Sipas Lukës dhe Gjonit, Jezusi poashtu kishte një qëndrim më të lirë në lidhje me samaritanët sesa judenjtë. Kjo është pasqyruar në krahasimin e Samaritanit të Mirë (Luka 10:25-37) dhe predikimit të tij samaritanëve të Shehemit, që përfundoi në konvertimin e tyre (Gjoni 4:1-42). Gjoni shënon edhe një thënie që Jezusi ishte vetë samaritan.
Predikimi në mal.
Disa nga mësimet më të njohura rrjedhin nga "Predikimi i Malit", i cili përmban ngazëllimin dhe "Lutjen e Hyjit". Ai përdorte shpesh krahasime, si "Biri i Penduar" dhe "krahasimi i Mbjellësit". Mësimet e tij përqendroheshin mbi vetëflijimin pakushte të dashurisë hyjnore për Zotin dhe për të gjithë njerëzit. Ai mësoi edhe mbi shërbesën dhe përulësinë, faljen e mëkateve, paqen, besimin, dhe arritjen e jetës së amshuar në "Mbretërinë e Zotit". Shumë njerëz i shpjegojnë Ungjijtë se parashtrojnë që Jezusi kundërshtoi haptazi ritet e ligjit zakonor judaik.
Origjinaliteti i Jezusit
Të gjithë elementet e mësimit të tij mund të gjenden në Shkrimet hebraike, që u shkruan para tij ose gjatë kohës që jetoi ai. Urdhëri i Zotit dhe dashuria për të afërmin janë me prejardhje judaike. Po ashtu urdhëresa e faljes së armikut. ("Fale padrejtësinë e të afërmit tënd", Ekkl.28,2.) Por Jezusi shkon përtej përvujtërisë së bashkëkohësve të tij. Jezusi është shok i tagrambledhësve dhe mëkatarëve. Mëkatarët janë armiq të Zotit dhe kështu armiq të popullit të tij. Nëse shkohet aq larg në Judaizëm, vëllezërit besimtarë që luten për falje të falen, nuk bëhej fjalë të faleshin "mëkatarët" apo "armiqtë". Për këtë urdhëresa e Jezusit ishte diçka krejtësisht e re: "Unë por ju them, duajini armiqtë tuaj dhe lutuni për ata që ju përndjekin !" Jezusi pranon të sëmurët, të verbërit, të çalët krahë hapur (në Qumran/Kumran ku kishin bashkësinë e tyre Esenët, njerëzit me të meta trupore shpërfilleshin dhe nuk pranoheshin, njeriu duhej të ishte trupërisht e shpirtërisht i shëndoshë që të mund të festonte meshën/liturgjinë).
Ai përsërit pandërprerë se dhuntitë e Zotit janë të pashlyeshme e të pashpagueshme, se ai nuk i do njerëzit për hir (shkak) të meritave dhe bamirësive të tyre, por si njerëz, shembëlltyrë e tij.
Jezusi përmbys çdo përfytyrim të marrëdhënies midis Zotit dhe njeriut. Perëndia ishte për judenjte Zoti që kërkon vetëmohim dhe përkushtim. Jezusi e shtjellon atë si dikë, që nuk shikon për merita dhe respekt, kur ai i jep dhuntitë e tija.
Jezusi si edhe profetët e mëparshëm të historisë e përbuz idhujtarinë. Monoteizmi biblik që mbështet Jezusi, e çliron botën nga përfytyrime të gabuara të Perëndisë.
Ai kërkon dashurinë për armikun, para së gjithash dashurinë për armiqtë e Perëndisë. Një urdhëresë e tillë është në sytë e izraelitëve një përdhosje, sepse ligji u parashkruan, të mbrojnë Perëndinë dhe të asgjësojnë armiqtë e Zotit. Urdhëresa e Jezusit për të dashur edhe armiqtë e Zotit, lëndon çdo përytyrim të judenjve.
Pagëzimi dhe tundimi
Ungjilli i Markut fillon me pagëzimin e Jezusit nga Gjoni Pagëzuesi, që nxënësit biblike e përshkruajnë si fillimin e shërbesës popullore te Jezusit. Sipas Markut, Jezusi shkoi të Lumi Jordan ku Gjoni Pagëzuesi po predikonte dhe pagëzonte turma njerëzish. Pasi Jezusi u pagëzua dhe u ngrit nga uji, Marku citon : Jezusi "pa qiejte e çarë dhe Shpirti zbriti si nje pellumb tek ai. Dhe një zë erdhi nga qielli, Ti je Biri im, i Dashuri ; me ty unë jam shumë i kënaqur (Mark 1:10-11). Luka shton hollësi kohore se Gjoni Pagëzuesi kishte filluar predikimin ne vitin e 15-te te Tiberius Caesar-it, rreth viti 28 e.r (Luka 3:1) dhe që Jezusi ishte rreth 30 vjeç kur ai u pagëzua (Luka 3:23). Mateu dallon nga tregimet e tjera duke e përshkruar një përpjekje nga Gjoni Pagëzuesi te shmange pagëzimin. Por Jezusi këmbëngul, duke pohuar se pagëzimi ishte i nevojshëm "për te përmbushur te gjitha drejtësitë" (Mateu 3:15).
Duke ndjekur pagezimin e tij, sipas Mateut, Jezusi u dërgua në shkretëtire nga Perëndia ku ai agjëroi për 40 dite e 40 nete. Aty ai u tundua nga Djalli tre here. Çdo tundim u hodh poshte nga Jezusi me shkrime nga libri i ligjit të përtërirë (Deutoronimit). Pas tundimit, Jezusi emeroi dishepujt (nxenesit) e tij te pare
Kapja, gjykimi dhe vrasja
"Krishti para Pilatit", - Mihály Mukácsy 1881
Sipas ungjijve, Jezusi së bashku me nxënësit e tij shkoi në Jerusalem gjatë festës së Pashkëve. Këtu ai u prit nga një turmë njerëzish që donin t´a takonin. Ata e përshëndetën Jezusin duke thirrur "Hosanna ! I bekuar është ai që vjen në emër të Zotit ! Qoftë i bekuar mbreti i Izraelit !" (Gjoni 12:13-16, Psalmet 118:26). Me hyrjen ngadhënjimtare të tij, Jezusi krijoi trazime në Tempullin e Herodit, pasi përmbysi tryezat e para këmbyesve dhe shitësve të tjerë në tempull (Gjoni 2:13-16). Në po këtë javë të pashkëve, Jezusi mblodhi nxënësit e tij në Kopshtin e Getsemanit për t´u lutur.
Këtu ai u kap dhe u mor nga ushtarë romakë me urdhër të Sanhedrinit dhe priftit epror Kaifas (Mateu 26:65-67). Kapja ndodhi fshehtas, natën, për të shmangur ndonjë trazirë, sepse Jezusi ishte shumë i njohur nga popullsia (Marku 14:2). Sipas Lukës, Jezusi u tradhtua nga nxënësi i tij Judas Iskarioti me anën e një puthjeje që do të tregonte se cili ishte i kërkuari.
Jezusi e tregoi veten me fjalët "Une jam ai që kërkoni". (Gjoni 18:4-6). Një nga nxënësit e tij, Simon Pjetri rrëmbeu shpatën dhe goditi një ushtar duke i prerë atij veshin. Jezusi menjëhere e shëroi ushtarin, duke qortuar Pjetrin me fjalët : "të gjithë ata që marrin shpatën do të vdesin nëpërmjet saj" (Mateu 26:52). Pas kapjes së tij, nxënësit e tij u arratisën e u fshehën.
Jezusi u dërgua në tempullin e hebrenjve ku u pyet nga prifti epror dhe pleqtë, "A je ti Biri i Zotit ?", dhe Jezusi u përgjigj "Ti e the vetë që unë jam." (Luka 22:70-71). Jezusi u dënua nga Sanhedrini për blasfemi. Prifti i epërm atëherë i´a dorëzoi Jezusin Poncit Pilat, prefektit romak për t´a gjykuar, duke e paditur për kryengritje me shpalljen si Mbret i Judenjve (Mateu 27:11; Marku 15:12).
Para Pilatit, Jezusi u pyet "A je ti mbreti i judenjve ?" dhe ai u përgjigj, "Është ashtu si ju e thatë." Sipas ungjijve, Pilati vetë e ndjeu se Jezusi ishte i pafajshëm dhe nuk përbënte ndonjë rrezik për romakët, siç pohonin priftërinjtë judenj, dhe pasiqë ishte zakon që për festën e Pashkëve të lirohej një nga të burgosurit (zakon që nuk përmendet nga burime të tjera, përveç ungjijve), Pilati i afroi turmës të zgjidhte mes Jezusit ose Barabbasë. Turma zgjodhi të lirohej Barabbaja dhe të kryqëzohej Jezusi.
Pilati lau duart për të treguar se ai ishte i pafajshëm për vendimin e padrejtë (Mateu 27:11-26). Që të katër ungjijtë rrëfejnë se Pilati atëherë urdhëroi që Jezusi të kryqëzohej me një dërrasë të vendosur në majë të kryqit (e njohur si titulus crucis) me shkrimin "Jezusi i Nazaretit, Mbreti i Judenjve." (Titulus crucis shkruhet shpesh si INRI, një emërshkurtim Latin për Iesvs Nazarenvs Rex Ivdaeorvm.) Para kryqëzimit Jezusi u fshikullua publikisht dhe u tall, u pështy nga ushtarët romakë. Një nga ushtarët hoqi tunikën e tij dhe i´a veshi Jezusit, mori pastaj një një tufë gjembash, bëri një kurorë dhe i´a vuri atij në kokë duke thënë :"të falem o mbret i judenjve".Jezusi më pas u detyrua të mbante në kurriz kryqin, në të cilin do të kryqëzohej, gjatë gjithë rrugës për në kodrën e Golgotës. Nga pesha, rrahjet, dhimbjet dhe lodhja, Jezusi rrëzohej shpesh nën peshën e kryqit.
Prandaj ai u ndihmua nga një fshatar me emrin Simon nga Kirena (Marku 15,21). Jezusi u kryqëzua së bashku me dy keqbërës të tjerë në kodrën e Golgotës, atëherë para mureve të qytetit të Jerusalemit. Kjo mënyrë vrasjeje makabre, ishte për atë kohe, në Perandorinë romake e zakonshme për kryengritës, skllevër të arratisur dhe banorë pa qytetari romake. Ajo duhej te frikësonte njerzit dhe dëshmitarët për pjesmarrjen në kryengritje. Kryqëzimi mendohej nga judenjtë si mallkim nga Zoti për përdhosësit e tij (Ligji i përtërirë 21,23; Gal 3,13), që flakeshin tej nga populli i përzgjedhur i Zotit. Ai mund të zgjaste ditë të tëra, gjersa i gozhduari vdiste nga etja ose nga pesha e tij trupore. Rrëfimet para Markut nuk përmendin asnjë hollësi, por paraqesin vetëm ecurinë e ngjarjes : në orën e tretë,... të katërtën,... të nëntën... Kjo thekson në Zbulesën (Apokalipsin) judaike (Daniel 7,12) planin e paravendosur të Perëndisë.
Ringjallja dhe Ngjitja në qiell
Sipas ungjijve, Jezusi u ringjall ditën e tretë pas kryqëzimit të tij. Ungjilli i Mateut rrëfen që një engjëll u shfaq pranë varrit të Jezusit dhe njoftoi ringjalljen e tij gruas që shkoi tek varri i tij për t´i bërë shërbimet e fundit. Sipas Lukës ishin dy engjëj që rrinin tek varri i Jezusit, dhe sipas Markut ishte një djalosh i veshur me të bardha. Marku pohon se në mëngjesin e ringjalljes së tij, Jezusi iu shfaq më parë Maria Magdalenës (Mark 16:9). Gjoni pohon se kur Maria po kërkonte në varr trupin e mësuesit, dy engjëj e pyetën atë përse ajo po qante, kur ajo u rrotullua nuk mundi të rinjihte Jezusin, derisa ai i foli asaj në emër. (Gjoni 20:11-18).
Veprat e apostujve thotë që Jezusi iu shfaq njerzve të ndryshëm në vende të ndryshme gjatë dyzet ditëve të tjera. Pak orë pas ringjalljes, ai iu shfaq dy udhëtarëve në rrugën për Amvas. Nxënësve të tij të grumbulluar ai iu shfaq mbrëmjen pas ringjalljes.
Megjithëse detyra e tij kishte qenë posaçërisht për hebrenjtë, Jezusi tregohet t´i ketë dërguar nxënësit e tij të predikojnë dhe pagëzojnë në të gjithë botën, dhe pastaj hipi në qiell me anë të një reje që e fshehu atë nga sytë e tyre. Sipas Veprave të apostujve, Shën Pali e pa Jezusin gjatë përjetimit të tij në rrugën për në Damask. Jezusi dha fjalën që do të rikthehej për të përmbushur profecite mesianike.
Edituar për herë të fundit nga Estilen në Tue Mar 20, 2012 8:52 am, edituar 1 herë gjithsej
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Konfuci,themelues i Konfucianizmit
Konfuci ishte një mendimtar, mësues, politikan teorik dhe filozof kinez më i famshëm, themelues i Konfucianizmit. Jetoi rreth vitit 551 p.e.s. deri në vitin 479 p.e.s..
Mësimet e tija kanë ndikuar thellë jetën dhe mendimin Aziatik Lindor. Filozofia e tij thekson moralitetin vetjak dhe qeveritar, përpikërinë e marrëdhënieve shoqërore, drejtësinë dhe çiltërsinë. Këto vlera fituan njohje në Kinë mbi doktrinat e tjera si Legalizimi ose Daoizmi gjatë Dinastisë Han.
Përdorën që atëherë si një drejtësi perandorake, mendimet e Konfucit janë zhvilluar në një sistem të mendimit filozofik të njohur si Konfucianizem. Ato u futen në Evropë nga jezuiti Matteo Ricci në shekullin e 18-te, që ishte i pari që latinizoi emrin "Confuzius". Mësimet e tija janë të njohura më parë nëpërmjet Analekteve, një mbledhje e vogël e diskutimeve të tija me nxënësit e tij, te përpiluara pas vdekjes.
Jeta vetjake dhe familja
"Me 15, mblodha mendjen të mësoj;
Me 30, mora qëndrim;
Me 40, s´kisha më dyshime;
Me 50, njihja dëshirën e qiejve;
Me 60, m´u mësua veshi;
Me 70, ndoqa të gjitha dëshirat e zemrës sime pa thyer asnjë rregull."
(Analekte, përkthyer nga James Legge)
Konfuci lindi në vitin 551 p.e.s. në vitin e 22-te të mbretërimit të Dukës Hsiang (gjatë stinëve të pranverës dhe vjeshtës, në fillimin e lëvizjes filozofikë të Njëqind Shkollave të Mendimit) në qytetin Qufu, që gjendej në Shtetin Lu (sot pjesë e Krahinës Shandong afër kullës mbretërore të Zhous. Tradita pohon se ai lindi në ditën e 27-te të muajit të tetë hënor, por 28 shtatori vërehet gjerësisht në Azinë lindore si ditëlindja e Konfucit. Kjo datë madje është në Tajvan festa zyrtare e "Ditës së Mësuesit".
Ai lindi në një familje fisnikesh me mbiemër K´ung dhe u quajt Q´iu, por historia kineze e njeh edhe si K´ung-cu ose K´ung-fu-cu. I ati i Konfucit vdiq kur ky ishte vetëm 3 vjeç. U edukua dhe u mësua nga e ëma në fillim. Në fëmijëri shquhej si një nxënës i palodhur. Ai kujton në fund të jetës së tij se në moshe 15-vjeçare ai i´u përkushtua mësimit.
Konfuci shërbeu në poste të vogla qeveritar duke drejtuare dhe mbajtur llogarite e grunarëve (hambarëve) përpara se të martohej në moshën 19-vjeçare me një grua të nivelit të tij shoqëror. Nuk dihet se kush ishin mësuesit e Konfucit megjithëkëtë ai u mundua me të vërtete të gjente mësuesin e duhur, para se gjithash në ritë dhe muzikë.
Mjeshtëria e gjashtë-fishte e Konfucit në ritualë, muzike, shigjetari, ngarje karroje, bukurshkrim dhe aritmetike dhe njohuria me traditat klasike, me poezinë e spikatur dhe historinë i mundësuan atij të niste një karrierë të shkëlqyer mësuesi në moshën 30-vjeçare.
Mësimet
"Këto që i mësove para se t'i zbatosh, duhesh ta dishë që je njeri dhe ke familje, ke vëlla, ke motër ke babë e nënë. Asnjë mësim nuk ka vlerë nëse nuk je njeri".
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Buda dhe budizmi
Buda (Budd´ha:fjale per fjale " I Zgjuari ") është emër që përdoret në Budizëm për këdo që ka gjetur dritërimin (`bod`hi`). Fjala Budd`ha përdoret zakonisht edhe për Sidd´hart´ha Gautama (themeluesi historik i Budizmit) ose Hotei (Budën e majmë buzëqeshës, shpesh i parë në shtatore të vogla).
Guatama Buda ishte një princ që qe kureshtar mbi jetën pas vdekjes. Sipas gojëdhënës, ai u ul nën një pemë të gjërë të quajtur ``bod`hi`` dhe i`u betua vetes se nuk do ta linte këtë ndenjë (vend), derisa të gjente të vërtetën e jetës mbi vdekjen. Dhe ai e gjeti më vonë pas shumë vitesh, pasi la pas çdo gjë lëndore e sendore.
Në përgjithësi, budistët nuk e mendojnë Sidarta Gautaman që jetoi në Indi rreth viteve 623 p.e.s. deri në 543 p.e.s., dhe mori dritërimin (bod´hi) rreth 588 p.e.s., të ketë qënë Buda i parë apo i fundit. Nga pikëpamja klasike e doktrinës budiste, një Buda është kushdo që rizbulon Darma-n dhe arrin dritërimin, pasi ka mledhur mjaft karma në vete.
Sipas budizmit në rrjedhën e kohërave ka pasur shumë qënije të tilla që kanë arritur dritërimin (ndriçimin). Meqë Gautama Buda (i njohur me emrin fetar Shakjamuni) është një anëtar i kohëvijës shpirtërore të Budas së Epërm që shkon prapa në të kaluarën e mjegullt dhe përpara në të ardhmen e largët. Parardhësi i menjëhershëm ishte Kassapa Buda dhe pasardhësi i tij do të quhet Maitreja.
Si lindi buda?
- Besohet se Maya (nëna e Budës) sheh një ëndërr që shkon në parajsë dhe së në barkun e saj hyn një frymë e parajsës së formë elefanti ose ylli gjashtë cepësh. Ajo lind pas 10 muajve shtatzënie dhe e lind foshnjën nga kofsha e saj dhe të papërlyer. Pas lindjes Maya vdes dhe hyjnizohet, ndërsa Buda menjëherë pas lindjes i bën 7 hapa. Siddharta i ka pasur dy emra: Buda dhe Sakyamuni.
Buda u ka arritur 4 të vërteta, e ato janë:
1. që lindja, pleqëria dhe vdekja ekzistojnë dhe që janë vuajtje.
2. dëshira për jetë dhe për gjëra të kësaj bote (lakmia) është shkak i inkarnimit.
3. ndërprerja e dëshirës me qëllim të lirimit, dhe
4. arritja e Nirvanës (është gjendje e qetësisë absolute shpirtërore).
Simboli i mësimit të Budës është Rrota e ligjit, e cila përbëhet prej 8 rrezeve që simbolizojnë: kuptimin, qëndrimin, të folurit, sjelljet, kujdesin, ndërmarrjet, konsideratat dhe të menduarit.
Baza religjioze e budizmit është hinduizmi. Budizmi mbështetej edhe prej Brahmanizmit dhe reinkarnimit.
Njerëzit që e arrijnë Nirvanën quhen Arhat, që e ka kuptimin të nderuar dhe të përsosur.
Bota budiste quhet Cakravala, që nënkupton botën përreth, nën dhe mbi malin Meru. Niveli i mesëm përreth malit është niveli i njerëzve, kafshëve dhe demonëve. Niveli nën malin Meru është bota nëntokësore dhe i ka 136 ferre (xhehneme). Për secilin mëkatar (gabimtar) është ferri ose xhehenemi i caktuar. Niveli mbi malin Meru është bota qiellore dhe i ka 26 qiej pse parajsa (xhenete).
Në qiell caktohen sipas shtresave. Shtresa me e lartë i takon shpirtrave të Budave. Budistët edhe parajsën edhe ferrin e kanë pjesë të përkohshme d.m.th. ekziston edhe ajo ana tjetër ku Yama i merr në pyetje dhe i vlerëson. Nga parajsa shkojnë në një vend tjetër, ndërsa ferri merret si një vend ndëshkues.
Qëllimi kryesor e budizmit është ndërprerja e Samsarës dhe arritja e Nirvanës (gjendje e qetësisë absolute shpirtërore). Ai që e arrin Nirvanën quhet Arhat (i nderuar, i përsosur).
Në besimet budiste ekziston vetëm një demon Mara. Mara kishte 1000 duar dhe një elefant të madh 750 km. në luftë më Marën, aleatët e Budës tërhiqen, por Buda triumfon falë virtyteve të tij.
Jeta e Budës
Në jetën e përditshme Siddharta Gautama ka qenë princ, i cili ka qenë 29 vjet i mbyllur në pallatin mbretëror. Sipas mitologjisë ka ekzistuar një profeci që këtyre do t’iu lindte një djalë i cili do të largohet. Në pallatin mbretëror qëndroi 29 vjet dhe pas kësaj moshe arrin të ikë. Pasi ikë e sheh një njeri të sëmur, një njeri të plakur dhe një të vdekur, për të cilat nuk ka ditur që ekzistojnë. I sheh këto dhe mendon se ka rrugëdalje për këtë. Dhe vendos që ta arrijë të vërtetën, e cila i mposhtë këto.
6 vjet ai predikon, pra prej moshës 29 deri në 35 vjet. Mësimi i Budës është ikja ose evitimi i Samsarës dhe arritja e Nirvanës (Nirvana është një gjendje ku nuk ka kohë, nuk ka vuajtje, dhimbje dhe ku arrihet qetësia absolute e shpirtit). Pra prej moshës 29- 35 vjet Buda mëson, prej 35-80 vjet Buda mëson të tjerët apo predikon. Buda më pas vdes, thuhet se e ka ditur momentin e vdekjes së vet. Budën e djegin nxënësit e tij. Thuhet se mbetjet e tij, të cilat i kanë ngjarë një tube margaritarësh, i kanë nda në 8 pjesë dhe i kanë vendosur nëpër Stupa (tuma).
Rizgjimi
Para se të arrinte dritërimin apo rizgjimin (sanskrit Bod´Hi) dhe të merrej me predikimin e doktrinës (Darma), Guatama ndërmori për gjashtë vjet (sipas burimeve të përçuara) edhe forma të ndryshme askete (të emërtuara tapas, forma të lashta meditimi dhe joge). Kjo kohë e jetës së tij shënoi një pikë shumë të rëndësishme për mësimin e tij : Buda përjetoi të gjitha përvojat e mundshme njerzore: asketizmin, pushtetin, famën, vdekësimin e trupit, varfërinë, vetminë, martesën dhe dashurinë.
Buda predikoi një doktrinë dhe një praktikë nganjëherë në skajet e diturisë dhe ndërgjegjes deri në shuarjen / fikjen (Nirvanas), që i shmanget teprisë shqisore kështu si asketizmi i hidhur që dëshiron mendjen dhe dëmton trupin. Dëgjuesit e tij të parë kryesorë do të ishin murgjërit, pastaj shokë të kërkimit dhe më pas ndjekës (nxënës) të tij, që formonin një bashkësi gjithnjë e më shumë të mbruajtur me rregullat e veta. Ai iu predikoi edhe laikëve duke u treguar atyre një rrugë maturie (mase) dhe kontrolli të dëshirave që çojnë në një kushtëzim më të mirë të jetesës.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Shën Pali
Pali i Tarsosit (ose Sauli) i emëruar Shën Pali apostull, lindi rreth vitit 10 dhe vdiq në vitin 67. Mendohet nga shumë të krishterë si dishepulli më i rëndësishëm i Jezusit, dhe sipas shumë të tjerëve është figura më e rëndësishme në zhvillimin e Krishterimit. Sh. Pali përfaqëson shembullin kulmor të besimit për të cilin ai ndërroi krejtësisht jetën e tij, pas ngjarjes së mrekullueshme siç e përshkruan ai vetë, duke iu përkushtuar vetëm përhapjes së ungjillit të Jezu Krishtit, për të cilin ai dha dëshmi gjer në vdekjen e tij dëshmore në Romë.Ndikimi i Sh. Palit në mendimin e krishterë ka qenë më i rëndësishmi se çdo autor tjetër i Besëlidhjes së Re.
Jeta
Sh. Pali apostull lindi në Tarsos (sot Krahina e Mersinit, Turqi) të Cilicisë midis vitit 5 dhe 15 në një familje çifute të mërgatës. Në ditën e rrethprerjes u pagëzua me emrin "Saul" (për nder të mbretit Saul, të fisit Beniamin) dhe ka mundësi të ketë marrë emrin romak "Paulus" (në shqip "Pal") nga prindërit e tij. Ai u rrit në një mjedis grek por u edukua shumë mirë edhe hebraisht. Mësoi hebraishten nga prindërit dhe greqishten në shkollë. Sipas zakonit vdiq dëshmor në Romë në vitin 67 pas dy vitesh burgimi, por shënimet nuk janë të sakta.
Në rininë e tij Sauli ndoqi në Jerusalem shkollën e rabinit Gamaliel i Vjetri (një pasardhës i Hilelit) dhe u selit sipas sipas fesë së thellë të zakoneve të rrepta të farisinjve (Vepr 22,3; Fil 3,5-6). Pati detyra të ndryshme në grupin fariseor, deri në atë të votimit në Sinedrin hebraik i cili gjykonte çështje me rëndësi të madhe juridike (Vepr 9,2). U ngarkua me detyrën për të shkuar në Damask dhe të burgoste të krishterët e këtij qyteti. Sauli ishte shumë i zellshëm e i vendosur kundër fesë së Jezusit që po niste të përhapej e të themelohej (Gal 1,14). Ai mori pjesë edhe në gurimin (vrasjen me gurë) të Shën Shtjefnit duke ruajtur teshat e vrasësve, në vitin 38 siç dëshmohet në Veprat e apostujve (8,1 22,22).
Temperamenti i tij ishte i pathyeshëm, i pakompromisshem, i flaktë e i vrullshëm, i gatshëm për të kryer detyrat që i ngarkoheshin, pa ngurrim e pa brerje ndërgjegjeje. Kjo gjë e bëri atë përndjekësin më të tmerrshëm të krishterëve e më pas, pasi përqafoi Krishterimin , përhapës të palodhur të tij, nëpër gjithë pellgun e Detit Mesdhe, mes rreziqesh e mundimesh të çdo lloji (2Kor 11,23-28), e me një zell të papërmbajtur (1Kor 9,19-23). I ndjeshëm e i prekshëm, me një dashuri të thellë, ai i donte besnikët "e tij" dhe bashkësinë "e tij" me zemër të çiltërt e të zjarrtë (1Sel 2,7-12 1Kor 4,15).
Sauli e ndjente si dhunti vetjake të jashtëzakonshme thirrjen dhe detyrën e tij, që e mori gjatë rrugës për në Damask në një vizion (shfaqje) të Jezus Krishtit dhe bisedës me të, gjë që e bëri të ndryshonte mendimin e tij (Vepr 9:1-9 Gal 1,13 1Tim 1,12-13); saqë ai do të shndërrohej në "këndues të hirit", ai që do të lartësoje hirin e shpëtimit të ofruar nga Perëndia në Krishtin tek çdo njeri me dëshirë të mirë (Ef 2,8-10). Pali sidoqoftë shkruan se Jezusi i´u shfaq atij : "Më së fundi m`u shfaq edhe mua, si në dëshmitë" (1 Kor 15:8), dhe shpesh pohon se autoriteti i tij si "Apostull i paganëve" i´u dha drejtpërdrejtë nga Zoti (Gal 1:13-16), dhe 'jo nga njeriu'.
Kthimi në Krishtërim
Iliria, si një vend ku është predikuar ungjilli i Krishtit, përmendet në Bibël në letrën drejtuar romakëve, të shkruar nga apostulli Pal.
Në letrën e Romakëve 15:19-20 lexojmë : "...me fuqi shenjash dhe çudirash, me fuqi të Frymës së Perëndisë; kështu, prej Jerusalemit e përqark dhe gjer në Iliri, kam kryer shërbimin e ungjillit të Krishtit, duke u përpjekur të ungjillëzoj atje ku nuk ishte i njohur emri i Krishtit, që të mos ndërtoj mbi themelin e tjetrit".
Letrat
Ishte pikërisht pozita e favorshme e territoreve shqiptare, që mundësonte kalimin më të shpejtë në Romë, fakti i çmuar që e bëri Palin ta drejtonte udhëtimin e tij përmes Ilirisë. Pa dyshim që qendra e parë ku Pali dhe apostujt e tij u vendosën, ishte Durrësi, ku kemi edhe komunitetin e parë të krishterë në Shqipëri. Më pas qendra të tjera ku u predikua Ungjilli, ishin Shkodra dhe Lezha, edhe këto, qendra të rëndësishme të asaj periudhe. Mendohet që Pali dhe apostujt e tij të kenë qenë në Shqipëri përpara vitit 57 pas Krishtit, vit në të cilin ai shkroi letrën drejtuar Romakëve.
Kisha Shen Palit Tirane
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Johannes Gutenberg
ohan Gutenberg është gjerman i lindur në Mainz në vitin 1397 dhe vdiq më 1468. Është shpikës epokal i shkronjave lëvizëse. Ka shumë pak të dhëna për jetën e tij, por dihet se nga ana e t'jatit i përkiste një shtrese të pasur të patricëve të qytetit dhe se e ëma Else Virih, ishte nga një familje e rëndomtë qytetare. Ndër zanatet të shumta që aso kohe u zhvilluan në Mainz, ishte argjendaria, punimi i kallëpve metalik për vula dhe punimin e të hollave. Besohet se në punishtet ku përpunohej metali, Gutenbergu e kishte mësuar zanatin, i cili më vonë do të jetë shumë i dobishëm pë te, kur do të shkrijë shkronja për shtypshkronjën e vet.
Presa e parë e shtypit
Në vitin 1445 Gutenberg i bëri provat e para të shkrirjes së shkronjave një nga një dhe bëri shtypin me to. Ky vit merret si vit zbulimi i shtypshkronjës. Presën e parë me material të drurit për shtyp me shkronja lëvizëse një nga një e punoi në Mainz. Me zbulimin e saj filloi një periudhë e re në veprimtarinë grafike, ndërsa dituria u bë pasuri gjithnjerëzore.
Libri i parë i shtypur
Librin e parë i shtypur në këtë presë është bibla me nga 42 rreshta në faqe. Te ky libër vetëm teksti është i shtypur, ndërsa ilustrimet, apo zbukurimet me ngjyra janë bërë me dorë më vonë. Pra edhe libri e ka marrë emrin Bibla katërdhjetëedyrreshtëshe, për shkak se çdo faqe i ka nxënë nga 42 rreshta. Gutenberg biblen e shtypi në puntorinë e tij me ndihmën e disa shokëve e cila zgjati rreth tri vjet.
Ajo i kishte 1280 faqe dhe nuk mund të thuhet se cila prej tyre ishte më e bukur dhe më e përsosur. Materiali i cili u përdor për shtyp ishte letra dhe pergamena. Këtij libri i takon primati i librit të parë të shtypur në botë, dhe sot e kësaj dite mbetet ndër librat më të bukur.
Humbja e pasurisë
Puntoria e Gutenbergut, për ta shtypur biblën me shkronja levizëse harxhoi mjete të mëdha investive. Për shkak se nuk mundi ti kthente borqet, ai e humbi puntorinë, biblen dhe tërë pasurinë e tij.
Merita e Gutenbergut
Shpesh Johan Gutenbergun e quajnë zbulues i makinës së shtypit. Është e vërtetë se ai i zbuloi shkronjat lëvizëse dhe e përsosi makinën e shtypit, me çka mundësoi që në mënyrë të shpejtë dhe të saktë të prodhohet çdo lloj i materialit tekstual.
Shumë zbulime nuk kanë qenë të përpunuara prej fillimit deri në mbarim vetëm prej një njeriu, por ky zbulim është finalizuar. Shtypi dhe unazat e shtypit, të cilat punojnë në bazë të parimeve të ksilografisë, janë përdorur qysh në kohët më të hershme. Ksilografia ka qenë e njohur ndër kinezet shumë shekuj para se të lindej Gutenbergu, dhe është fakt se atje u zbulua libri i shtypur që në vitin 868. Ajo teknologji ka qenë e njohur edhe në Perëndim, po ashtu para Gutenbergut.
Ksilografia mundëson që prej një libri të prodhohen më shumë ekzemplarë. Por kjo mënyrë e prodhimit ka një mangësi të madhe; për çdo libër të ri duhet të përpunohen gravura të reja apo pllaka, kështu që, nuk është e mundur që të shtypen libra të shumtë e të llollojshëm.
Disa mendojnë se merita më e madhe e Gutenbergut është zbulimi i shkronjave të lëvizshme. Por, ato i kishte zbuluar Pi Shengu në Kinë nga mesi i shekullit 11-të. Pi Shengu, shkronjat e tij i ka punuar nga argjili, i cili nuk është i përhershëm; megjithatë kinezët tjerë si dhe disa koreanë futen disa përmirësime, ndërsa koreanët shërbeheshin me shkronja metalike qysh para Gutenbergut.
Faktikisht, në fillim të shekullit të 15-të në Kore kanë ekzistuar shkritore për prodhimin e shkronjave shtypëse. Por përkundër kësaj, nuk duhet që Pi Shengun ta konsiderojmë si personalitet me ndikim të veçantë. Para së gjithash, Evropa nuk i ka marë shkronjat lëvizëse nga Kina por ato i krijoi vetë. E dyta: të shtypurit me shkronja lëvizëse në Kinë u zgjerua, madje në kohën më të re, kur të shtypurit modern të librave ishte marrë nga Perëndimi. Teknologjia moderne e shtypit ka katër komponente kryesore.
E para janë shkronjat lëvizëse së bashku me mënyrën e radhitjes dhe të përforcimit të tyre, e dyta është vetë makina e shtypit; e treta është ngjyra përkatëse e shtypit; dhe e katërta është letra përkatëse mbi të cilën shtypet teksti. Letra u zbulua shumë më herët (nga kinezi Caj Lun në shek I) dhe në Evropë është përdorur shumë para Gutenbergut. Por, ajo ishte elementi i vetëm i teknikës së shtypit, të cilin Gutenbergu e mori, e nuk e zbuloi.
Edhe pse qysh para tij deri diku ishin të përpunuara elementet tjera, ai i bëri përmirësimet thelbësore. Për shembull, ai e krijoi legurën për përpunimin e shkronjave, kallëpet për shkrirje precize, ngjyrën e shtypit dhe makinën e shtypit. Por merita e tij është shumë më e madhe se sa kontributi i dhënë me këto risi dhe përmirësime. Rendësia e tij bazohet në faktin se të gjitha elementet e shtypit i ndërlidhi në një sistem efikas prodhues. Ndërkaq shtypi, ndryshe nga të gjitha zbulimet e mëparshme, në esencë është teknologji për prodhim masiv. Vetvetiu, pushka është armë më efikase se sa harku e shigjeta.
Ndikimi i librit të shtypur nuk dallon nga ndikimi i dorëshkrimit. Analogjikisht, përparësia e prodhimit nga shtypi ështe në prodhimin masiv. Dhe ketu Gutenbergu nuk zbuloi makina të posaçme apo organizime, madje s'bëri edhe vetëm disa përsosje, por krijoi teknologjinë komplete të prodhimit.
Pasqyre të posaçme për ndikimin e tij në historinë botërore mund të fitojmë me krahasimin e zhvillimit të Kinës dhe të Evropës. Në kohën kur u lind Gutenbergu, që të dy rajonet kishin përafërsisht nivel të njëjtë të zhvillimit teknik. Por, që kur ai e zbuloi shtypjen moderne, Evropa përparoi me hapa shumë të shpejtë, ndërsa Kina në të cilën deri vonë përdorej ksilografia u zhvillua më ngadalë. Pa dyshim do të ishte përfundim i pavend po të konsideronim se shtypja moderne ishte shkaku i vetëm për atë dallim, por roli i saj ka qenë i pakrahasueshëm.
Pothuajse është e sigurt se edhe po të mos ishte lindur Graham Belli, telefoni do të zbulohej në të njëjtën kohë. E njëjta mund të thuhet edhe për shumë zbulime të tjera. Por, pa Gutenbergun, zbulimi i shtypjes moderne të librave me siguri do të vonohej me gjenerata të tëra. Kur ta marrim parasysh ndikimin përfundimtar të shtypjes së librave gjatë historisë, atëherë na bëhet i qartë vendi i merituar i Gutenbergut që në fillim të këtij libri.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Kristofor Kolombi
Kristofor Kolombi (it. Cristoforo Colombo, sp. Cristóbal Colón, angl. Christopher Columbus) ; (1451. - 20. мај 1506.) ishte hulumtues dhe tregtar i cili i pari kaloi Oqeanin Atlantik dhe zbuloi Amerikën në vitin 1492 nën flamurin e Kastilës, Spanjë. Ai mendonte se Toka është relativisht e vogël dhe se mundet me anije të arrihet deri në Lindje të Largët duke lundruar në drejtim të perëndimit.
Vlersimi i tij i gabuar rreth madhësisë së Tokës, shkaktoi edhe në llogaritjen e rezervave ushqimore dhe të pijeve për një rrugë kaq të gjatë, vlerësim i cili ka mundur të shkaktojë edhe dështimin e ekspeditës së tij, por për fat të mirë, në rrugë e “pengoi” e papritura për atë kohë, kontinenti i panjohur, Amerika.
Prapë se prapë Kolombi vdiq duke menduar se ka zbuluar rrugën për në Indi dhe jo kontinentin e ri, Amerikën, kur më vonë e vërtetoi Ameriko Vespuçi, sipas të cilit edhe e mori emrin ky kontinent.
Kolombi mendohet se ka lindur në Gjenovë në vitin 1451, nga babai Dominik Kolombi dhe e ëma Suzana Fontanarosa, ndonëse disa historianë thonë se ka lindur në Aragoni, mandej në Galici bile edhe në ujdhesën greke Hios. Hulumtuesi Augusto Maskarenas Bareto mendonte se Kolombi ka lindur në Portugali në një familje hebreje.
Udhëtimi i parë
Në udhëtimin e tij të parë Kolombi është nisur më 3 gusht të vitit 1492 nga porti Pallos me tri anije, Pinta, Ninja dhe Santa Maria dhe me një ekuipazh të përbërë nga 20 njerëz. Në ujdhesat Kanare ka arritur më 9 gusht të po të njejtit vit ku ka qëndruar deri më 6 shtator.
Tokën e re për herë të parë e ka vërejtur më 12 tetor dhe tokën e zbuluar e quajti San Salvador. Më 23 tetor zhduket anija Pintu dhe ai mendon se kapiteni i saj Pinizoni ka dezertuar. Kubën e zbuloi me 28 tetor dhe e emëroi Huana për nder së të bijës së mbretit spanjoll.
Më vonë zbuloi Haitin të cilin e emëroi Hispaniola (“nëna Spanjë”). Anija Santa Maria u fundos më 25 shtator të vitit 1492 dhe nuk mundi ta vazhdojë lundrimin. Kolombi, 39 anëtarë të ekuipazhit i braktisi duke iu premtuar se do të kthehej me anijen Ninja për t'i marrë. Ata nuk i pa më kurrë. Në fillim të janarit e gjen anijen Pintu dhe së bashku kthehen për Evropë. Në portin Pallos, nga edhe ishte nisur, arriti më 15 mars të vitit 1493.
Udhëtimi i dytë
Me të arritur në Spanjë përgatiti një ekspeditë shumë ambicioze e cila përbëhej nga 17 anije, 1500 detarë, 700 kolonizatorë, 12 misionarë, dhe disa kafshë shtëpiake. Qëllimi i tij ishte ta kolonizojë Hispanjollën dhe ti gjejë 39 anëtarët e ekuipazhit të Sanata Marisë të cilët kishte qenë i detyruar t’i braktiste gjatë udhëtimit të parë. Në këtë udhëtim u nis nga Kadizi më 25 shtator të vitit 1493.
Ujdhesën e parë që e zbuloi pas 21 ditëve që i brakrisi ujdhesat Kanare, e emëroi Dezira. Më 3 nëntor të vitit 1493 e zbuloi ujdhesën të cilën e emëroi Maria Galanta, sipas emrit të admiralit të anijes së tij. Ujdhesën e tretë që e zbuloi e quajti Dominika, ndërsa pas sajë e zbuloi Guadelupen. Mandej u nis në drejtim të veriut Hispaniola. Gjatë rrugës i zbuloi ujdhesat Monserat, Sh. Martini dhe Sh. Bartolomeji.
Kur arriti në Hispaniolë themeloi koloninë Izabela. Mandej vazhdoi në perëndim dhe në prill të vitit 1494 zbuloi Portorikon, pastaj edhe Xhamajkën. Pas këtyre ngjarjeve arrin sezoni i uraganëve nga të cilët humb gjashtë anije. Nga të mbeturat e anijeve ndërtoi anijen e parë në Botën e Re dhe e emëroi me emrin India. Në Kadiz arriti me 11 qershor të vitit 1496 me anijen Santa Karla.
Udhëtimi i tretë
Në udhtimin e tretë Kolumbo u nis nga porti Sanlukar de Barameda pran Kadizit më 30 maj 1498 me nji flotë prej gjasht anijeve . Nga ishujt Kanare flota më 20 qershor , ndahet , dhe Kolumbo me tri anije niset në drejtim të jugut , ndërsa tri anijet tjera kan lëvizur në drejtim të ishullit Hispaniol për t’iu sjell kolonistëve gjëra ushqimore.
Më 1 gusht të viti 1498 zbulon bregdetin dhe grykëderdhjen e nji lumi të madh, ku më vonë është konstatuar se Kolombo kishte zbuluar kontinentin e Amerikës Jugore , gjegjësisht grykëderdhjen e lumit orinoko. Mandej vazhdon të hulumtoj bregdetin e venezuelës së sotme dhe zbulon ishujt Trinidad, Sh.Vinsent, Grenada dhe ishullin Margarita.
Në ishullin Hispaniol arrinë më 31 gusht të vitit 1498. Në ishull mbretëronte anarki e vërtetë dhe dhe vjen deri te kryengritja kundër Kolumbos. Pes anije e lëshojnë ishullin dhe kthehen pëër Spanjë. Në mesin e të kthyerëve kishte të atillë të cilët u ankuan tek mbreti duke e fajsuar Kolumbon. Mbreti dhe mbretëresha vendosën që ta dërgojnë Fransiska Bobadilin për ta zavensuar Kolumbon nga pozita që kishte. Ai arrinë në Hispaniol më 23. gusht të viti 1500. dhe në fillim tëteorit e burgos Kolumbon dhe vëllezerit e tij dhe I dërgon në Spanjë për ti gjykuar.
Gjat udhtimit kolumbo iu shkruan letër mbretërve spanjol të cilën letër ua dorzon me rastin e arritjes në Spanjë . në tetor të vitit 1501. Kolumbos i lejohet të organizoj nji udhtim të ri, por I ndalohet kthimi në Hispaniol, i merret titulli i vicmbretit, por e mbajti titullin e admiralit.
Udhëtimi i katërt
Në udhëtimin e tij të katërt për në botën e Re u nis nga Kadizi më 9 maj 1502. me katër anije dhe 148 anëtarë të ekipazhit.në qershor kaloi pran ujdhesës Martinik. Kur arriti ne bregdetin e Hondurasit të sotshëm u kthye kah jugu në kërkim të kalimit kah perëndimi.
Kur arriti te ngushtica e Panamasë mendoi se kishte arrit te ngushtica e Malajës . Pasi nuk gjeti ari dhe pasi që filloi ti humb anijet nji nga nji dhe kur vendosi të kthehet në drejtimte Xhamajkës edhe anija e tij fundoset. Kolumbo me ni barkë dergoi disa njerz të vet për të kërkuar ndihmë në Hispanjol. Ndihma me dy anije i arrinë më 25 qershor 1504. Për Spanjë niset më 12 shtator dhe arrinë më 7 nëntor , i lodhur dhe i smuar. Kolumbo vdiq në Valadolid më 20. maj 1506.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Albert Einstein
Albert Einstein, (shqip: Albert Ajnshtajn), (14 Mars 1879 – 18 Prill 1955) ishte një fizikant i cili llogaritet si një nga shkencëtarët më të rëndësishëm të shekullit XX. Ai përcaktoi teorinë e relativitetit dhe dha shumë kontribute në fushat e mekanikës kuantike, mekanikës statistikore dhe kozmologjisë. Në vitin 1921 fitoi çmimin Nobel për fizikë për shpjegimin e efektit fotoelektrik dhe për shërbimin në fushën e "fizikës teorike".
Ajnshtajni vdiq në Princeton, New Jersey, SHBA më 18 prill, 1955.
Albert Ajnshtajn lindi në Ulm të Gjermanisë në vitin 1879, në një familje hebreje. I ati ishte pronar i një fabrike që prodhonte pajisje elektrike, ndërsa e ëma pëlqente librat dhe muzikën. Vetë Ajnshtajni ishte fëmijë i mbyllur, i cili filloi të fliste vonë dhe kishte vështirësi të mësonte për të lexuar.
Kur mbushi pesë vjeç, i ati i dha një busull, që menjëherë i ngjalli djalit një interes të paparë për gjilpërën magnetike dhe fenomenet natyrore që shkaktonin lëvizjen e saj në të njëjtin drejtim. I ati i shpjegoi se kjo shkaktohej nga fusha magnetike dhe forca e rëndesës. Ajnshtajni e kishte të vështirë të kuptonte koncepte të tilla në atë moshë.
Në komentet e tij për vitet e fëmijërisë, Albert Ajnshtajn kujtonte se nuk e kishte me qejf shkollën. Metoda e prerë mësimore, ku nxënësve nuk u lejohej të bënin pyetje e bënte atë të ndjehej si i burgosur.
Por me kalimin e viteve, fizikani i ardhshëm zhvilloi një dashuri të madhe për matematikë. Ai filloi të mësonte logaritmet dhe pjesë të tjera të vështira të matematikës, ndërkohë që moshatarët e tij ende mësonin aritmetikën e thjeshtë. Albert Ajnshtajn ndoqi më pas Institutin Politeknik në Zyrih të Zvicrës, ku studioi fizikë dhe matematikë. Pas diplomimit ai punoi për qeverinë zvicerane si inspektor patentash për shpikjet e reja. Gjatë kësaj periudhe ai filloi punën për teoritë e tij të ardhshme shkencore.
Në një nga punimet e tij shkencore ai shpjegon se drita lëviz përmes valëve dhe pjesëzave, një nga elementët e rëndësishëm të teorisë së tij kuantike.
Në një tjetër punim ai flet për pjesëza të vogla që pluskojnë në lëngje apo në trupa të gaztë, e cila mbështet teorinë e përbërjes atomike të materies.
Por teoria më e rëndësishme është ajo e relativitetit, ku Ajnshtajni shpjegon se drita lëviz gjithmonë me të njëjtën shpejtësi, pavarësisht nga burimi i saj. Por ai shtoi se koha dhe masa mund të ndryshojnë dhe varen nga vend-ndodhja e një personi në raport me një objekt apo një ngjarje.
Ajnshtajn botoi në vitin 1905 veprën e tij më të rëndësishme, dhe një nga dokumentet më të rëndësishme shkencore në histori të titulluar Teoria e Relativitetit. Dhjetë vjet më pas ai botoi një vëllim të zgjeruar të kësaj vepre me titullin Teoria e Përgjithshme e Relativitetit, ku përfshin ide themelore që përdoren për të përshkruar fenomene natyrore lidhur me kohën, hapësirën, masën, lëvizjen dhe forcën e rëndesës. Ajnshtajni thotë se objektet humbasin masë kur emetojnë dritë, pasi drita është një formë energjie.
Në vitin 1921 Ajnshtajni fitoi Çmimin Nobel në Fizikë për zbulimin e ligjit të efektit fotoelektrik. Ky ligj shkencor shpjegon përse disa metale emetojnë elektrone pasi mbi sipërfaqen e tyre bie drita. Ky zbulim çoi në zhvillimin e elektronikës, përfshirë edhe radios dhe televizionit.
Letra e Ajnshtajnit dërguar ShBA-ve
Albert Ajnshtajn punoi si pedagog në Zvicër dhe Gjermani. Ai u largua nga Evropa kur në 1933 erdhi në pushtet Adolf Hitleri. Fizikanti u vendos në Shtetet e Bashkuara ku vazhdoi punën e tij shkencore në Institutin për Studime të Avancuara në Princeton, Nju Xhersi. Megjithë famën e tij, Ajnshtajni ishte një njeri i thjeshtë, i veshur me rroba të vjetra dhe me flokë që dukeshin të pakrehur. Studentët e tij tregojnë se ai kishte aftësinë të ilustronte ide shumë të vështira me figura dhe krahasime që i bënin ato shumë të kuptueshme.
Megjithëse ishte kundër luftës, Ajnshtajni i shkroi presidentit amerikan Franklin Ruzvelt në vitin 1939 për ta nxitur që Shtetet e Bashkuara të prodhonin bombën bërthamore para Gjermanisë. Albert Ajnshtajni vdiq në moshën 76 vjeçare në vitin 1955.
Thënie të Ajnshtajnit
-Gjëja më e rëndësishme është të mos reshtim kurrë së pyeturi, kurioziteti ka shkakun e tij se pse ekziston.
-Të biesh në dashuri nuk është ndonjë budallalëk i madh, e për këtë gravitacioni nuk është përgjegjës.
-Përfytyrimi është më i rëndësishëm se dituria, sepse dituria ka kufi, ndërsa përfytyrimi rrok të gjithë botën, duke nxitur përparimin, e duke i dhënë jetë zhvillimit.
-Eksperienca më e bukur që ne mund të kalojmë është misteri. Është emocioni themelor që qëndron në djepin e artit dhe shkencës së vërtetë...
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Galileo Galiei
Galileo Galileu (lindi më 15 shkurt 1564 në Piza; vdiq më 8 janar 1642 në Arqetri të Firences), ishte një matematikan, fizikan, astronom dhe filozof italian. Renditet si një nga shkencëtarët më të mëdhenj të kohës moderne. Galileo njihet si "babai i fizikës moderne".
Emri i tij është i lidhur me kontribute të rëndësishme në dinamikë, (Parimi i plogështisë, ligji i rënies së sendeve të rënda) dhe në astronomi (me zbulimin e rrotullimit të tokës, të njollave diellore, të maleve Hënore, të sateliteve të Jupiterit, fazave të Afërditës, yjet që përbëjnë Rrugën e Qumështit dhe përmirësimin e teleskopit) dhe me futjen e mënyrës shkencore (përmendur shpesh si mënyra galileane).
U padit se donte të përmbyste filozofinë natyrore aristoteliane dhe Shkrimet e Shenjta, prandaj u dënua nga kisha katolike si heretik dhe u detyrua të japë dorëheqjen mbi bindjet e tij astronomike, më 22 qershor 1633.
Galileo lindi në Pisa te Itali, i pari i gjashtë fëmijëve të Vincenzo Galilei, i famshëm lutenist dhe muzikant, dhe Giulia Ammannati. Katër nga gjashtë fëmijët e tyre mbijetuan foshnjërinë, dhe më i ri Mikelanxhelo u bë një lutenist vuri në dukje dhe kompozitori. Vajza e tij me e madhe i ishte shume e perkushtuar ndaj tij.Madje besohhet se kane vedkur se bashku.
Galileo dhe shkenca
Ekuilibri dinamik u përshkrua për herë të parë nga Galileo Galilei i cili vuri re se disa supozime te fizikës aristoteliane binin në kundërshtim me vërejtjet eksperimentale dhe logjike. Galileo e kuptoi se mbledhja e thjeshtë e shpejtësive kërkon që koncepti i një "këndi reference në prehje absolute" të mos ekzistojë. Galileo arriti në përfundimin se një lëvizje me shpejtësi të vazhdueshme ishte plotësisht e barabartë me prehjen.
Kjo bie në kundërshtim me nocionin e Aristotelit të një gjëndjeje "natyrore" të prehjes drejt së cilës objektet me masë afrohen natyrshëm. Eksperimente të thjeshta treguan se të kuptuarit e Galileos i ekuivalencës së shpejtësisë konstante me prehjen ishte i saktë. Për shembull, nëse një marinar lëshon një gjyle topi nga kreu i një anije që lëviz me një shpejtësi konstante, fizika e Aristotelit do të parashikojë që gjylja e topit bie poshtë në mënyrë të drejtë, ndërsa anija vazhdon të lëvizë.
Kështu, në një univers Aristotelian, gjylja e topi bie prapa në lidhje me një anije në lëvizje. Megjithatë, kur ky eksperiment kryhet në realitet, gjylja e topit bie gjithmonë para këmbëve të marinarit, sikur gjylja e topit e di se ajo udhëton me anijen pavarësisht se ajo është e ndarë nga anija.
Meqënëse nuk ka asnjë forcë horizontale e cila zbatohet mbi gjylen e topit kur ajo bie, konkluzioni i vetëm mbetet të jetë se gjylja e topit vazhdon të lëvizë me shpejtësi të njëjtë si anija, përgjatë rënies. Kështu, asnjë forcë nuk është e nevojshme për të mbajtur gjylen në lëvizje me shpejtësi konstante përpara. Për më tepër, çdo objekt që udhëton në një shpejtesi konstante duhet të ketë një forcë rezultante zero.
Ky është përcaktimi i ekuilibrit dinamik: kur të gjitha forcat mni një objekt ekuilibrohen , por ai ende lëviz me një shpejtësi konstante. Një rast i thjeshtë i ekuilibrit dinamik ndodh në lëvizjen me shpejtesi konstante përgjatë një sipërfaqeje me fërkim kinetik. Në një situatë të tillë, një forcë është e aplikuar në drejtimin e lëvizjes, ndërsa forca kinetike e fërkimit i kundërvihet pikërisht forcës së aplikuar.
Kjo rezulton në një forcë rezultante zero, por meqënëse objekti filloi me një shpejtësi jo-zero , ai vazhdon të lëvizë me një shpejtësi jo-zero . Aristoteli e keqinterpretoi këtë lëvizje si të shkaktuar nga forca e aplikuar. Megjithatë, kur fërkimi kinetik merret në konsideratë është e qartë se nuk ka forcë rezultante që shkakton lëvizje me shpejtësi të vazhdueshme .
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Aristoteli
Aristoteli (gr. Αριστοτέλης - Aristotelēs, 384 p.e.s. Stragira, Maqedoni – 7 mars, 322 p.e.s. Halkidhiki, Ev´via) ishte filozof i Greqisë së lashtë. Ai së bashku me Platonin mendohet si një nga personat më me ndikim në filozofinë e botës perëndimore. Ai shkroi shumë libra mbi fizikën, letërsinë, retorikë, biologjinë, zoologjinë, dhe qeverisjen e shtetit. Ai ishte student i Platonit dhe mësues i Aleksandrit të Madh.
Aristoteli sipas shumë mendimtarëve është mendimtari më i gjithanshëm dhe filozofi më i madh i botës antike dhe një ndër filozofët më të mëdhnj në tërë historinë e filozofisë, në përgjithësi. Për nga thellësia mendore, për nga gjerësia e interesimit shkencor, për nga mënyra e shpjegimit të çështjeve në shqyrtim dhe për nga numri i veprave që shkroi, Aristoteli është gati i pashoq në historinë e mendimit njerëzor.
Aristoteli lindi në Stragira, të Trakisë , rrjedh nga një familje e arsimuar, në të cilën tradicionalisht kultivoheshin shkencat natyrore dhe mjekësia. I ati i Aristotelit ishte mjek në oborrin mbretëror të mbretit maqedonas Amintesi II, kurse më vonë edhe të Filipit.
Në moshën shtatëmbëdhjetë vjeçare, Aristoteli shkoi në Athinë, në akademinë e Platonit, ku qëndroi plot 20 vjet me radhë, derisa vdiq mësuesi i tij Platoni.
Sipas Aristotelit, qenia e çdo gjëje apo ndodhie zhvillohet nga shumë mundësi të lëndëve të fshehta me ndihmën e lëvizjeve të fuqisë formuese. Afirmimi dhe përdorimi i sistemit të Aristotelit në mesjetën evropiane është i njohur si Aristotelizmi.
Në njohjen e Aristotelit dhe veprimtarisë së tij, merita të mëdha kanë dijetarët myslimanë në radhë të pare Ibën Sina i njohur në perëndim me emrin Avicena dhe Ibën Rushd (Averroès) nga Kordoba, të cilët me punën e tyre dhe analizat e komentet e shkëlqyera e bënë të kuptueshme dhe akoma më cilësore filozofinë e Aristotelit.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Platoni
Platoni lindi rreth vitit 347 p.e.s nga një familje fisnike athinase me traditë politike dhe vdiq në vitin 428 p.e.s. Ishte i biri i Aristonit dhe Periktionisës kishte 2 vëllezër, Glafkonindhe Adeimanton. Emri i tij i vërtetë ishte Aristokles por më vonë e quajtën Platoni sepse kishte gjoks dhe ballë të gjerë.
Aristoteli na tregon se dikur gjatë rinisë, Platoni erdhi në kontakt me doktrinat e Kratilus, një nxënës i Heraklitit, i cili së bashku me mendimtarë të tjerë para-Sokratik si Pitagora dhe Parmenidi, i dhanë themelet metafizike dhe epistimologjike kërkimore. Por kur u takua me Sokratinfilloi të thellonte më tej njohuritë drejt temës filozofike të virtytit.
E njohu Sokratin kur ishte 20 vjeç dhe qëndroi pranë tij deri në vdekjen e mësuesit të madh. (399 para erës sonë). Vdekja e padrejtë e tij ishte një nxitje për të marrë rolin e reformatorit social të demokracisë athinase. Pas ekzekutimit të Sokratit kërkoi strehim për pak kohë në Megara, pranë shokut të klasës së tij, Euklidit. Më vonë u kthye në Athinë, ku për 10 vjet i’u përkushtua shkrimit të veprave filozofike që mbajnë vulën e filozofisë Sokratike.
Pastaj udhëtoi për në Egjipt dhe Cyrene, ku u shoqërua me matematicienin Theodor dhe në fund në Taranto (Itali) ku pati mundësinë të takohej me Pitagorianët, nga mendimi filozofik i te cileve u ndikua vendimtarisht. Më vonë shkoi në Sicili, në oborrin e mbretit Dionisi i Sirakuzës, ku u njoh me vëllain e gruas së mbretit, Dionin, miqësia e ngushtë e të cilëve shkaktoi dyshimet e mbretit për komplot, kjo pra ishte dhe nje nga arsyet e ndjekjes se tij nga Siçilia.
Në Egina rrezikoi të shitej si skllav, por e bleu Cireni, mik i Anikerit, keshtu dhe shpetoi. Më vonë u kthye në Athinë. Themeloi një shkollë filozofike, Akademinë, e cila ndodhej rreth një milje jashtë mureve dhe mbante emrin e heroit Attic, Akadimo, (387 para erës sonë). Shkolla e famshme funksionoi për rreth një mijëvjeçar, derisa e mbylli perandori Justinian më 529 p.e.s. Për të tretën here, Platoni vizitoi oborrin e Sirakuzëve më 361 p.e.s, me qëllim pajtimin e Dionit me Dionisin.
Por situata ishte aq serioze sa që kësaj rradhe rrezikoi akoma dhe jeta e tij. Falë ndërhyrjes së menjëherëshme të Arxitës dhe Pitagorës, shpëtoi pa pësuar asgjë. Por të njëjtin fat nuk pati edhe Dioni, i cili u vra më 353 p.e.s. Kështu Platoni humbi njeriun mbi të cilin kishte bazuar shpresat për realizimin e ideve të tij politike. Qysh atëherë dhe deri në fund të jetës së tij i’u përkushtua mësimdhënies dhe shkrimeve me karakter filozofik.
Tipar kryesor i filozofisë së tij është konsiderimi i njohurisë si kujtim. Sipas Platonit, shpirtit i njeriut para se të binte në botën e gjërave jetoi në një botë ideale, botën e ideve.
Atje njohu thelbin e vërtetë të gjërave. Gjërat që janë ndjerë nga njeriu në dimensionin e botës materiale janë vetëm imitime, ‘hije” idhuj të botës reale. Prandaj njeriu nuk zbulon, por kujton të vërtetat që dikur njohu në botën e ideve. Të gjithë kanë brenda vetes dijen e të vërtetën dhe ajo ç’ka duhet të bëjnë është thjesht t’i risjellin në mend – Në fund të fundit etimologjia e së vërtetës do të thotë situata sipas së cilës gjërat nuk janë harruar, janë të njohura, të dukshme, (pra, “realitetin”). Filozofia platonike është gjithashtu ideokratike. Prezanton domethënë teorinë e ideve, që janë tipat e përgjithshëm dhe shekullorë të gjërave.
Janë gjërat thelbësore që perceptohen nga logjika dhe jo nga ndjenjat. Të ndjeshmet i konsideron idhuj të ideve. Kështu identifikon dy botë: të ndjeshmen që ndryshon vazhdimisht dhe ndodhet në rrjedhë të pandalshme kundër Heraklitit dhe atë të mendimit, e cila mbetet e pandryshueshme, idetë e së cilës strehohen në tokë qiellore. Këta janë tipat e lashtë të kësaj bote të dukshme, modelet dhe shembujt e përjetshëm. Në shpirt dallon tri pjesë, logjistiken, spiritualen dhe të dëshirueshmen.
Prandaj dhe njeh tre virtyte: diturinë, guximin dhe urtësinë, secila prej tyre korrespondon në një pjesë të shpirtit. Të tre këto virtyte i paralelizon me tre telat e lirës, të lartmen, të mesmen dhe nitin. Por të treja së bashku duhet të zhvillohen në harmoni, me qëllim që logjistika të qeveris si hynji, spiritualja ta dëgjojë si ndihmëse dhe të dyja së bashku të drejtojnë të dëshirueshmen që të mos operojë të behet parim, pasi është pjesa më e ulët e shpirtit. Dhe nga zhvillimi harmonik i tri virtyteve përbëhet drejtësia që është harmonia e tri virtyteve të tjera. Sepse qyteti është reflektimi i njeriut, dhe tek ai dallon tri gjini, parlamentaren, luftaraken dhe financiaren.
Të cilat janë respektive me tri pjesë të shpirtit. Ashtu si tek njeriu edhe në qytet duhet të ketë drejtësi, domethënë harmonia që arrihet në qytet kur secila prej gjinive kryen punën e vet pa synuar të bëjë të të tjerëve. Platoni shkroi 36 vepragjithësej, përveç “Apologjisë” dhe dialogje. Në shkrimet e Platonit vërehet imitimi i mësimdhënies së Sokratit, i cili didaktonte dialogje.
Vetëm tri dialogje, “Simpoziumi”, “Shteti dhe Ligjet” mbajnë tituj nga përmbajtja e tyre. Në të gjitha dialogjet diskutimin e kryeson Sokrati, Në dialogjet më të vjetra ruan imazhin e Sokratit të vërtetë, ndërsa tek më të rejat fshihet vetë nxënësi. Të gjitha veprat e Platonit ndahen në tri periudha të dallueshme në mënyrë kronologjike:
a) Periudha e rinisë (400 – 387 p.e.s):
b) Periudha e maturimit (386 – 367 p.e.s):
c) Periudha e pleqërisë (366 – 348 p.e.s):
Ndikimi i tij ishte jashtëzakonisht i madh. Historia e filozofisë deri te Ciceroni është e mbushur me atë. Madje shumë kishin thënë se nuk kishte qenë kurrë nxënës i tij. Eterit e kishës nga ai huazojnë ide dhe argumente duke e konsideruar përfaqësuesin më të rëndësishëm të filozofisë njerëzore. Por edhe mendimi më i ri filozofik nuk mbeti i pandikuar.
Sistemet e ndryshme filozofike ose mundohen të përmbysin idetë e tij ose mundohen të ndërtojnë mbi to. Mendimi i tij filozofik përbënte, përbën dhe do të përbëjë bazë moderne hulumtimi dhe analize të shumëanshme të filozofëve të atëhershëm.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Çarls Darvin
Charles Robert Darvin (* 12 Shkurt 1809, në Shrewsbury – † 19 Prill 1882, në Downe) ishte një natyralist anglez, pjestar i Royal Society, që themeloi teorinë e evolucionit sipas së cilës të gjitha krijesat zhvillohen me kalimin e kohës e publikuar në librat e tij.
Sipas tij zhvillimi i krijesave të gjalla që ndanin midis tyre të njëjtin paraardhës, ishte rrjedhojë e një procesi të quajtur Seleksionimi natyror (përzgjedhja natyrore). Evolucioni dhe seleksionimi natyror ishin një ide shumë përparimtare për kohën dhe pavarësisht nga kritikat dhe debatet e shumta mbi të, shumë shkencëtarë dhe njerëz të thjeshtë të kohës e pranuan atë si fakt.
Megjithatë vetëm me themelimin e Sintezës Moderne Evolucioniste nga vitet 1930 deri më 1950, u pranua se selektimi natyror ishte mekanizimi bazë i evolucionit. E thënë ndryshe zbulimi shkencor i Darvinit është teoria bashkuese e shkencës natyrore duke shpjeguar diversitetin (larminë) e gjallesave.
Në Universitetin e Edinburgut, Darvini i neglizhoi studimet mjekësore dhe ndihmoi në hetimin e gjallesave jo vertebrore ujore. Udhëtimi i tij pesë vjeçar me anijen Beagle (shqiptimi: Bigëll) e bëri atë zyrtarisht një gjeolog të kualifikuar, studimet dhe teoritë e të cilit mbështesnin idetë e uniformiste të Charles Lyell. Publikimi i ditarit të tij të mbajtur gjatë udhëtimit me Beagle i dhanë atij famë të madhe.
Duke studiuar larminë e gjallesave në vende të ndryshme të botës dhe fosilet e mbledhura gjatë udhëtimit të tij, Darvini thelloi studimet e tij mbi transmutacionin e llojeve dhe formuloi teorinë mbi përzgjedhjen natyror në vitin 1838. [ref. 8] Edhe pse ai shpesh e diskutonte teorinë e tij me natyralistë të tjerë, atij ju desh kohë që të përfundonte me sukses shpjegimin e teorisë ndërkohë që objektivi i tij primar vazhdonte të ishte puna si gjeolog .
Ai ishte akoma duke përpunuar teorinë e tij në vitin 1858 kur Alfred Russel Vallace i dërgoi esenë e hartuar prej tij në të cilën përshkruhej e njëjta ide, duke bërë kështu që të dyja esetë të publikoheshin si një e vetme.
Libri i tij publikuar në 1859 “Mbi origjinën e llojeve” (origjinali: “On the Origin of Species”) themeloi evolucionin si shpjegimi më i saktë shkencor mbi diversitetin në natyrë të jetës.
Ai ekzaminoi evolucionin njerëzor dhe selektimin/përzgjedhjen seksual/e në librin e tij “Mbi prejardhjen e njeriut dhe selektimi në lidhje me seksin” (origjinali: “The Descent of Man, dhe Selection in Relation to Sex), libër i ndjekur nga libri tjetër “Shprehja e emocioneve tek njerëzit dhe kafshët.” (origjinali: The Expression of the Emotions in Man and Animals”).
Kërkimet e tij të mëtejshme mbi bimët u publikua në një seri librash të ndryshëm, ndërsa libri i tij i fundit bënte fjalë për krimbat e tokës dhe efektet e tyre mbi tokën bujqësore.
Charles Darvin ishte një nga pesë personat pa prejardhje mbretërore të cilit iu krye një shërbim funebër nga shteti në shekullin e XIX. Ai u varros në Uestminister Abbey, pranë varreve të John Herschel dhe Isaac Newton
Jeta dhe Edukimi
Charles R. Darvin lindi në Shrevsbury, Shropshire, Angli më 12 shkurt të vitit 1809 në shtëpinë e tij The Mount (në Shrewsbury). Ai ishte fëmija i pestë nga gjithsej gjashtë fëmijë të doktorit dhe financierit të pasur Robert Darvin dhe Susannah Darvin. Gjyshi i tij ishte Erasmus Darvin - nga ana e babait – dhe gjyshi tjetër i tij ishte Josiah Vedgvood – nga ana e nënës.
Të dyja familjet i përkisnin besimit Unitarian. Robert Darvin si një person jo shumë fanatik nga pikëpamja fetare e pagëzoi djalin e tij Charles në Kishën Anglikane, por ai dhe vëllezërit e tij vazhduan të frekuentonin Kishën Unitariane së bashku me të jëmën. Në korrik të 1817 nëna e tij vdes. Nga shtatori i vitit 1818 vazhdoi mësimet e ciklit të ulët së bashku me vëllain e tij Erasmus Darvin, në një shkollë të besimit anglikan në Shrewsbury.
Darvini gjatë verës së 1825 punoi pranë të atit si ndihmës mjek për të ndihmuar të varfrit në Shropshire. Më pas do të shkonte në Universitetin e Edinburgut me vëllain e tij, Erasmusin në tetor të po atij viti. Darvini shpejtë u demoralizua nga studimet e tij duke neglizhuar kështu studimet e tij mbi mjeksinë. Ai studioi taksidermë (shiko nga taxidermy) nga John Edmonstone.
Në vitin e dytë universitar, Darvini u antarësua me Plinian Society – grup studentor mbi historinë natyrale – debatet e të cilëve përqëndroheshin në mënyrë radikale mbi materializmin. Ai asistoi kërkimet shkencore të Robert Edmunt Grant mbi atanominë dhe ciklin e jetës së gjallesave jovertebrore detare në Firth of Fort. Në mars të 1827 ai paraqiti përpara Plinian Socitey zbulimin e tij mbi mënyrën e riprodhimit të shushunjave (bëhej fjalë për ato shushunja të ujrave të kripura që jetonin në zonën e Firth of Forth).
Edhe pse mjeshtri i tij Grant filloi të përkrahte idetë evolucioniste të Lamarkut, Darvini qëndroi indiferent ndaj këtyre ideve. Darvini vetë i shikonte mësimet e Robert Jameson mbi historinë natyrale (në lëndën e gjeologjisë) që përfshinin debatin midis Neptunizmitm dhe Plutonizmit. Ai mësoi se si klasifikoheshin bimët (taksonomia e bimeve) dhe punoi për pasurimin e University Museum, një nga muzetë më mëdha në Evropë.
Neglizhenca dhe mungesa e disiplinës së Charles Darvin në shkollë, bëri që babai i tij ta dërgonte në Kolegjin e Krishtit (Christ’s College) në Kembrixh (Cambridge) për diplomim në Bachelor of Arts . Darvini sërish neglizhoi studimet e tij teologjike në kolegjin e ri dhe filloi të shpenzonte shumë kohë me hipizëm (kalërim) dhe qitje.
Kushëriri i tij Uilliam Darvin Fox e ndihmoi në publikimin e disa zbulimeve të tij në librin Illustrations of British Entomology. Charles Darvin u miqësua së tepërmi me profesorin e botanikës John Stevens Henslou. Në atë kohë mbizotëronte teologjia natyrore ndërmjet studiuesve me të cilët u njoh Darvini përvec Stevensonit.
Me afrimin e provimeve, ai u përqendrua dhe u mahnit nga gjuha e kulluar dhe logjika e Uilliam Paley në librin e tij Evidences of Christianity [ref. 20]. Në provimin përfundimtar, në janar të 1831, Darvini doli i dhjeti nga njëqind e shtatëdhjetë e tetë studentëve të tjerë .
Atij iu desh të qëndronte në Kembrixh deri në korrik. Ai studioi Teologjinë Natyrore (origjinali: Natural Theology) të Uilliam Paley. Sipas Teologjisë Natyrore argumentohej mbi dizanjin, projektin, hyjnor duke shpjeguar përshtatjen e gjallesave në botë, si pasojë e veprim të Zotit nëpërmjet rregullave të natyrës. I ndikuar nga librat e John Herschel dhe Alexander von Humboldt, Darvini vendosi të jap edhe ai kontributin e tij.
Për të kontribuar Darvini planifikoi një udhëtim në Tenerife me disa shokë të klasës pas diplomimit për të studiuar historinë natyrale në tropik. Gjatë përgatitjeve për udhëtimin e tij, ai iu bashkua leksioneve të Adam Sedgvick për gjeologji. Më pas së bashku me të, gjatë verës shkuan në Uels . Pas dy javësh me miqtë e tij në Barmouth, ai do të kthehej në shtëpinë e tij.
Aty do të gjente një letër nga Henslov duke i propozuar Darvinit një udhëtim si bashkudhëtar (dhe jo si një mbledhës datash i rëndomtë), i kapitenit Robert FitzRoy mbi HMS Beagle e cila do të nisej mbas katër javësh në një ekspeditë në brigjet e Amerikës së Jugut. Sipas letrës, Darvini ishte një gentelmen i përshtatshëm (por akoma jo i kompletuar) për të filluar studimet më vete.
Darvini hasi në kundërshtimin e të atit, i cili e shikonte udhëtimin dyvjeçar si një humbje të kotë kohe. Më pas nën ndikimin e krushkut të tij, Josiah Uedgvood ai pranoi që i biri të nisej për udhë.
Udhëtimi në bordin e Beagle
Më 27 dhjetor, 1831 filloi udhëtimi i Beagle. Udhëtimi zgjati plot pesë vjet (tre vjet më shumë se sa ishte menduar). FritzRoy në bordin e Beagle udhëtonte dhe kontrollonte brigjet ndërkohë që Darvini vetë shpenzonte kohën e tij me studime gjeologjike në ishull duke mbledhur mostra për koleksionin e tij mbi historinë natyrore
Ai mbajti shënime të kujdesshme mbi vëzhgimet në ishull dhe mbi teori të ndryshme spekulative (në kuptimin që teoritë ishin më shumë hipoteza në atë kohë). Në intervale të ndryshme kohore, mostrat e tij dërgoheshin në Kembrixh së bashku me letra duke përfshirë edhe kopje të ditarit për familjen e tij .
Darvini kishte studiuar rreth krijesave detare jovertebrore dhe kishte njohuri të përgjithshme mbi gjeologjinë, por në fushat e tjera ku shtroi studimet e tij, ai ishte një fillestar. Qëndrimi i tij në ishull bëri që Darvini të bëhej një ekspert më i arrirë dhe më i formuar. Pavarësisht se Darvini pati vazhdimisht probleme shëndetsore (e zinte shpesh deti), shumica e shënimeve të tij zoologjike janë hartuar mbi krijesat detare jovertebrore si planktoni etj.
Në ndalesën e parë në tokë të thatë në Saint Jago, Darvini zbuloi se në një rrip të bardhë, të lartë në gurët vullkanik ekzistonin midhje. FitzRoy i kishte dhënë atij volumin e parë të Principet e Gjeologjisë (origjinali: Principles of Geology) nga Charles Lyell i cili shpjegonte konceptet e uniformitaritetit, pra se si toka ngrihej ose ulej ose bient ngadalë në periudha të ndryshme kohore. Darvini i pa gjërat në mënyrën e Layell duke menduar në shkrimin e një libri mbi gjeologjinë. Në Brazil Darvini u mahnit nga pyjet tropikale, por filloi të urrente pamjet e egra të skllavërisë.
Në zonën Punta Alta në Patagonia, ai zbuloi fosile gjitarësh të zhdukur me përmasa të mëdha ndër shkëmbij, përveç midhjeve të freskëta që tregonin një zhdukje të ndodhur rishtasi të llojit pa asnjë shenjë të ndryshimeve klimaterike ose katastrofave të mundshme. Fosilet e gjitarëve të emëruar prej tij si Megatherium, i ngjasuan si një version gjigant i Armadilos që jetonte në ato zona.
Zbulimet e tij ngjallën interes të veçantë kur provat u dërguan në Angli [ref. 33]. Gjatë vazhdimit të eksplorimit gjeologjik më në brendësi të territorit, për të grumbulluar sa më shumë fosile, ai fitoi njohuri të shumta mbi gjendjen sociale, politike dhe antropologjike të popullësisë autoktone dhe koloniale (spanjolle) në një kohë revolucioni, duke zbuluar gjithashtu se rhea (një lloj zogu karakteristik i Patagonias) jetonte në zona të ndara por njëkohësisht përkonin pjesërisht me njëra tjetrën.
Ai lexoi më pas volumin e dytë të librit të Lyellit duke pranuar idenë e “qendrës së krijimit” të llojeve por duke kundërshtuar ose më mirë të themi sfiduar idetë e Lyellit mbi vazhdimësinë graduale (vazhdimësinë e qetë) dhe zhdukjes së llojeve .
Në Tierra del Fuego, Darvini ndaloi dhe vazhdoi progresin me shënimet e tij. Ai u njoh me tre vendas të cilët ishin dërguar dhe instruktuar në Angli për tu kthyer si misionarë në ato zona. Sipas tij, të tre miqtë e tij të rinj ishin të civilizuar dhe miqësor, ndërsa “të afërmit” e tyre vazhdonin të ishin “mjeran dhe egërsira të pashpresa,” aq të ndryshëm sa janë kafshët shtëpiake me kafshët e egra . Sipas Darvinit kjo kishte të bënte me shfaqjen e përparësive kulturore dhe jo inferioritetit të racave.
Tashmë Darvini nuk kishte më dyshime se nuk kishte asnjë ndarje të pakalueshme ndërmjet njerëzve dhe kafshëve, siç pretendonin shumë shkencëtarë të kohës . Mbas një viti, misionarët nga Terra del Fuego e brakstisën misionin e tyre. Jemmy Button (i emëruar kështu nga anglezët) rifilloi jetën si të parët e tij, gjeti një grua dhe nuk dëshironte të kthehej më në Angli . Në Kili ai përjetoi një tërmet të fuqishëm. Aty në të çarat e tokës, Darvini gjeti akoma më shumë guacka midhjesh dhe fosile bimësh që rriteshin zakonisht në brigjet ranore. Kjo i dha shkas teorive të reja.
Udhëtimi i tij vazhdoi në ishujt Galapagos. Atje Darvini kërkoi për prova që lidheshin me “qendrën e jetës” të një kohe më të hershme, dhe gjeti se popullata e zogjve në ishuj kishte lidhje me zogjtë që kishte vëzhguar gjatë qëndrimit në Kili por që ndryshonin nga ishulli në ishull. Darvini u vu në dijeni se në bazë të shguallëve të breshkave pak të ndryshëm në formë nga njëri tjetri, mund të kuptohej se nga cili ishull vinin ato, por ai nuk arriti t’i mblidhte ato edhe pse dieta në Beagle në këtë periudhë konsistonte në ngrënien e breshkave .
Në Australi, miu-kangur (kafshë me xhep - marsupial) dhe playpus (kafshë e vogël leshatore që jeton në Australi dhe Tazmani) lanë një përshtypje të madhe te Darvini të cilit iu duk sikur në krijimin e tyre kishin marrë pjesë dy Krijues të ndryshëm . Darvini u njoh me Aborigjenët (nativët australian) të cilët lanë përshtypje të mirë te ai si “të këndshëm dhe të me humor të mirë” dhe vuri në dukje keqtrajtimet e tyre nga ana e kolonizatorëve evropian.
Kapiteni FitzRoy filloi të shkruante rrëfimet zyrtare të udhëtimeve të Beagle dhe pasi lexoi ditarin e Darvinit ai i propozoi atij që të dy shkrimet të shkriheshin në një. Megjithatë ditari i Darvinit u rishkruajt në mënyrë të veçantë në tre volume të ndryshme mbi historinë natyrore. Në Cape Toun kapiteni i anijes Beagle dhe Charles Darvini u takuan me John Herschel.
Ky i fundit ishte një përkrahës i uniformitarizmit të Lyell duke e quajtur teorinë e Lyell mbi zëvendësimin e specieve të zhdukura nga të tjera si “një proces natyral në kundërvënie të një procesi të mrekulleushëm (hyjnor).” Ndërkohë që Beagles po kthehej në Angli, Darvini riorganizoi shënimet e tij duke shkruar se dyshimet e tij në rritje për zogjtë e galapagos, breshkat dhe Falkland Island Fox (një lloj ujku) ishin të drejta; “ – Fakte të tilla zhvlersojnë stabilitetin e llojeve... “duhet” vjen përpara “zhvlerësimit.” Më pas Darvini shkroi se “ ... më duket se të tilla fakte hedhin deri diku dritë mbi origjinën e specieve.
Zanafillat e Teorisë së Evolucionit Darvinian
Beagle u kthye në Angli më 2 tetor 1836. Deri në dhjetor të vitet 1835, Darvini kishte fituar famë ndër radhët e shkencëtarëve anglez. Mësuesi i tij Hensloë kishte ndihmuar në krijimin e prestigjit të nxënësit të tij duke i dhënë vazhdimisht gjeologjistëve të famshëm pamfletë ku reflektoheshin zbulimet gjeologjike të Darvinit . Darvini me të mbërritur në Shrevsbury shkoi të takonte të afërmit e tij në shtëpinë The Mount.
Më pas shkoi në Kembrixh për të takuar Hansloë, i cili e këshilloi Darvinin që të gjente natyralistë të gatshëm për të përbledhur mostrat e ndryshme të sjella nga udhëtimi i gjatë. Darvini u mbështet financiarisht gjithashtu edhe nga babai i tij Robert, i cili e ndihmoi atë të punonte si shkencëtar më vete. Darvini shëtiti në institucionet e Londrës duke kërkuar ekspertë të cilët mund të përshkruan koleksionin e tij të mostrave. Puna e ekspertëve u bë e mundimshme; kishte mbingarkesë në punë për arsyen e thjeshtë se shumë mostra rrezikoheshin të prisheshin e të humbnin.
Më 29 tetor, në saj të Charles Lyell, Charles Darvini takohet me anatomistin Richard Oven i cili kishte “çelsat” e Sallës Operatore të Royal Collage. Ai e ndihmoi mikun e tij të ri në analizimin e mostrave të sjellura nga Amerika latine dhe më gjerë. Analizimet e Richard Oven nxorrën në dritë një lloj kafshe gjigante por e zhdukur slothi, skeletin e një scelidotherium të zhdukur dhe një lloj kafke brejtësi Amerikano-Jugor me përmasat e një hipopotami i emëruar Toxodon që ngjasonte shumë me një capybara dhe të tjera.
Këto dhe të tjera mbetje të zbuluara kishin lidhje me lloje të zhdukura kafshësh që kishin jetuar në Amerikën e Jugut
Teoritë
Bazuar në këto argumente, dhe në përputhje me Parimet e Gjeologjisë nga Charles Lyell dhe Ese mbi parimin e popullsisë Malthus (që shtronte një teori për konceptin e disponueshmërisë së burimeve ushqimore për të kuptuar një kufizim për numrin e popullatës të kafshëve), Darvini shkroi Shënime mbi transformimin e specieve.
E pra të vetëdijshëm për ndikimin që hipotezën e tij do të ketë në shkencën, Darvin filloi për të hetuar në mënyrë aktive në kërkim për gabime, duke bërë eksperimente me bimë dhe shpendë dhe konsultimi ekspertë të zgjedhur nga të llojeve të kafshëve të ndryshme.
Në 1842 ai hartoi një projekt të parë të teorisë së tij, dhe në 1844 ai prodhoi një ese prej dyqind e dyzet faqesh që përcakton një version më të hollësishëm të idesë së tij origjinale mbi përzgjedhjen natyrore. Deri në 1858 (viti kur Darvinit iu dorëzua Shoqëria Linnean të Londrës), ai nuk e ndërpreu rafinimin e teorisë se tij.
Me teorinë evolucioniste të Darvinit u tregua se evolucioni është një element i përbashkët i degëzimeve të diversitetit të jetës. Sipas kësaj pikëpamje evolucioniste e jetës, anëtarët e një grupi janë të ngjashëm për shkak se kanë evoluar nga një paraardhës i përbashkët. Në pikëpamjen e Darvinit, llojet e ndryshme lindin nëpërmjet një procesi të quajtur "prejardhje me ndryshim". Më e rëndësishmja, në traktat të tij të origjinës së llojeve, Darvini e kundërshtoi teorinë e seleksionimit natyror për të shpjeguar mekanizmat me të cilat ndodh evolucioni.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Nikola Koperniku
Nikolaus Kopernikus (Koperniku) (lindi me 19 shkurt 1473 ne Thorn (sqt.: Torn) Poloni dhe vdiq me 24 maj 1543 në Frauenburg) u bë njëri nga astronomët më të shquar evropianë me teorinë e tij të lëvizjës së planetëve nëpër orbita rreth diellit. Me zbulimet e tij ai krijoi një botëkuptim të ri pas mesjetar. Përveç kësaj ai ishte astrolog, astronom, jurist, fizikant, diplomat, ekonomist matematikan, mjek, qeveritar dhe ushtar.
Kombësia e Kopernikut që nga shekulli i 19 u bë shkak për shumë kundërshtime të ashpra. Një gje por është e qartë se ai ishte ose polak, ose gjerman. Kjo gjë pasqyrohet në emrin e tij. Në gjermanisht ai quhet përgjithsisht Nikolaus Kopernikus, për shkak të versionit të latinizuar Copernicus nga mbiemri Koppernigk. Polonisht ai quhet Mikołaj Kopernik. Koperniku ishte biri i një gruaje gjermane, kombësia e të atit është e paqartë. Qyteti i tij i lindjes Torn pak kohë pas lindjes së tij kaloi nën sundimin e mbretit polak, kështu që ai formalisht njihet si polak.
Jeta
Koperniku, biri i një tregtari, lindi më 1473 në Poloni në qytetin Torni. Në Krakov dhe shumë universitete ai studioi matematikën, astronominë, teologjinë, drejtësinë dhe mjekësinë. Që nga viti 1512 derisa vdiq, më 1543, jetoi në Frauenburg, një qytet i vogëlth në Prusinë Lindore, ku u emërua kanonik në katedrale.
Koperniku në fakt është specialist i së drejtës kanunore, disiplinë në të cilën arriti gradën doktor. Puna si kanonik në katedrale i plotësonte nevojat ekonomike, kështu që mund t'u kushtohej hulumtimeve shkencore të trupave qiellorë. Astronomia ishte disiplina e preferuar e tij. Pozicioni gjeografik i Frauenburgut, që ndodhej në bregdet, e favorizonte punën ajgëtuese të tij. Kopereniku e vendosi observatorin dhe vendbanimin në një nga kullat mbrojtëse të bregut. Instrumentat e tij ishin shumë të thjeshtë, por më i madhi i vazhduesve të veprës së tij, Tiho Brahe, ishte më i lumturi i njerëzve kur i ofruan një të tillë.
Koperniku ishte më shumë teoricien se vrojtues. Ndihmesa e tij në astronomi, që është një ndihmesë mjaft e madhe, qëndron në një teori:në kundërshtim me idetë e pranuara deri atëherë, nuk është kupa qiellore që bën një rrotullim të përditshëm përreth tokës, por është toka që rrotullohet rreth boshtit të saj imagjinar, dhe përshkon në të njëjtën kohë një rrotullim rreth diellit. Koperniku arriti në këtë përfundim pasi studioi astronomët grekë e arabë, por edhe nga vrojtimet vetjake.
Toka nuk është qendra e universit, por një nga planetet që rrotullohen rreth diellit. Kjo frazë e thjeshtë e thjeshtë është parimi themelor i "pikëpamjes kopernikiane për një nga miliona trupat e tjerë qiellorë. Koperniku në përfundimet e tij arriti pas shumë fakteve shkencore, por do të duhej të vinte gjysma e shekullit XIX për ta provuar atë përfundimisht.
Sot ende, anipse Koperniku vërtetoi që kjo nuk ishte e vërtetë, ne themi "ngritja", apo "ulja" e diellit në fillim dhe në fund të ditës.
Zigmund Frojd, në një nga veprat e tij, thotë se gjatë rrjedhës së kohëve, shkenca i ka dhënë dy goditje krusmuese mendimit naiv që njeriu kishte për vlerat e tij: herën e parë, kur Koperniku nuk e pranoi tokën si qendrën e universit dhe e dyta kur Darvini provoi t'i heqë njeriut pozicionin e privilegjuar që besonte se zinte përballë botës së kafshëve.
Përpara Kopernikut mendohej se dielli dhe yjet iahin krijuar në funksion të tokës dhe toka në funksion të njeriut. Kur ai shpalli se universi nuk rrotullohej rreth planetit tonë, vetëdija njerëzore pësoi një trandje shungulluese. Koperniku pati një ndikim aq revolucionar në botëkuptimin që njerëzit kishin për botën, sa vetëm bashkëkohësi i tij, Kristofor Kolombi, mund të mendohej se kishte arritur një lavdi të atillë.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Leka i Madh-Aleksandri III, i madhi
Mbret i Maqedonisë, Egjemon i Ligës Helenike, Shah i Persisë, Faraon i Egjyptit
Aleksandri i Madh i njohur si Aleksandri i III i Maqedonisë, ishte mbret i Maqedonasve dhe Grek i lashtë. Epoka e Aleksandrit përbën gur themeli për mbretërit që vijuan dhe shënon fundin e lashtësisë klasike.
Aleksandri i Madh ishte një ndër komandantët më të suksesshëm të të gjitha kohërave, ku në moshën 32 vjeçare kishte pushtuar pjesën më të madhe të botës së atëherëshme (në shek IV p.e.r). Aleksandri lindi në Pela të Maqedonisë në vitin 356 p.e.r.
Prindërit e tij ishin mbreti i Maqedonisë Filipi II dhe nëna e tij princesha e Epirit, Olimpia. Pas vdekjes së Filipit II, i biri u ngjit në fron për të vazhduar taditën mbretërore. Historia ka treguar se Filipi II, ishte një komandant, diplomat dhe politikan shumë i zoti.
Në përgjithësi ishte njeri korrekt por jo rrallë herë shfaqte shenja dhune dhe pasione të egra. Aleksandri përfundoi bashkimin e të gjithë qytet-shteteve greke të kohës dhe pushtoi pjesën më të madhe të botës së atëherëshme (Azisë së Vogël, Persisë, Egjiptit) duke arritur deri në Indi.
Vitet e fëmijërisë
Aleksandri lindi në Korrik të 356 p.e.r në Pela, kryeqyteti shtetit Maqedonas. Gjeneologjia e tij përbëhej nga dy figurat më të shquara të traditës së lashtë greke. Ajo e Herakliut (njeriut me fuqi të mbinatyrëshme dhe Neoptolemos, djalit të heroit Akil, që themeloi shtëpinë mbretërore të Molosëve. Origjina legjendare e Aleksandrit luajti rol të rëndësishëm në formimin e karakterit, që në hapat e para të jetës së tij.
Po aq e adhurueshme ishte dhe mënyra e arsimimit, e ëma dhe i ati i tij u kujdesuan që pranë Aleksandrit të qëndronin njërëz me nivel të lartë arsimor, njëri prej tyre ishte dhe Aristoteli. Në 340 p.e.r Aleksandri ndërpreu studimet dhe u kthye në Pela, ku mori pjesë në jetën aktive të Maqedonisë.
Në vitin 356, në një mbrëmje korriku, në qytetin Pella të Maqedonisë, u lind një foshnjë, që njëzet e dy vjet më vonë, do të pushtojë Azinë dhe do të shkatërronte shtetin e pafund, të pasur dhe të plotfuqishëm të Persianëve. Kjo foshnjë ishte Aleksandri i Madh. Kjo datë ka mbetur e fiksuar sepse atë natë u dogj tempulli i njohur i perëndeshës Diana të Efesianëve.
Plutarku shkruante se, të gjitha falltaret e Efesit, pasi vështruan rrënojat e tempullit, rendën nëpër rrugë duke thirrur: …”ky ishte sinjali i lindjes së atij që do të shkatërronte të gjithë Azinë”. I njohur ndër Shqiptarët si Leka i Madh, Aleksandri ka qenë biri i mbretit Filip II i Maqedonisë dhe i gruas së tij të katërt, princeshës epirote – Olimpisë., e cila konsiderohet si njëra ndër gratë më të shquara të Antikitetit. Në vitet 331-317, në kohën kur erdhi në fron një kushëri i saj, Aikidi, Olimpia u bë bashkësunduese me të në fronin e Epirit.
Aleksandri trashëgoi virtytet e të dy prindërve. Ishte mesatar në shtat, me flokë kaçurrel, me sy të bukur dhe një fytyrë të qetë e serioze njëherësh. Por ajo që e karakterizonte më tepër ishte zgjuarësia dhe trimëria. Këto dy virtyte i rrëfeu që nga mosha shumë e vogël.
Ashtu si Napoleoni, Aleksandri ishte disi i shkurtër, biond, me një çehre të kuqërremtë në fytyrë dhe, sipas historianëve, njërin sy e kishte të zi si nata dhe tjetrin të kaltër si qielli. Djal i mbretit Filip II i Maqedonisë dhe priceshës Myrtale (Mietale), që pas martesës u quajt Olimpia, e bija e Neoptolemit të Epirit. Nga e ëma, ishte shumë i bukur, ai kishte fituar karakter të fortë sundimtari, kurse nga Aristoteli, mësuesi i tij maqedonas, dijen dhe kulturën mbi qytetërimet e vjetra. Ai e kaloi edhe një pjesë të fëmijërisë së tij, te daja në Epir.
Aleksandri ishte frut i menjëhershëm i pasionit të zjarrtë të dashurisë së Filipit me Olimpinë, dhe ndoshta i vetmi. Lufta dhe politika e larguan shpejt Filipin nga Olimpia. Aleksandri mbeti nën kujdesin e nënës gjatë viteve të fëmijërisë dhe të adoleshencës së hershme.
Ai u mësua të këndonte dhe t'i binte lirës, çka do të ishin kënaqësi gjatë gjithë jetës së tij; mësoi të gjuante dhe saherë që do të ishte i lirë ai do të gjuante arinj, luaj, zogj e dhelpra; u mësua dhe u praktikua me ritualet e mikpritjes dhe që kur ishte djalë dhjetëvjeçar e më tej ai do të shquhej për sjelljen e mirë, me të cilën priste vizitorët në oborr; ai natyrisht u mësua të kalëronte, kali i tij i famshëm Bukefali, i cili do ta çonte nëpër beteja për njëzet vjet me radhë, është një nga elementet më të çuditshme të legjendës së Aleksandrit.
Dhe, më në fund, pas gjithë këtyre ai filloi edukimin zyrtar në debatin filozofik dhe në poezinë epike. Aleksandri adhuronte jashtë mase Iliadën dhe heroin legjendar, Akilin. Gjatë tërë jetës e ëma e drejtonte në rrugën e lavdisë së përjetshme. Olimpia i thoshte shpesh: “Ti je si Akili, i dënuar nga madhështia jote”. Jeta e tij u ndërlikua kur Filipi, i sapo ndarë nga Olimpia, bëri një djalë tjetër me gruan e re, Euridikën.
Atëherë, kur froni për të nuk ishte më aq i sigurtë, u largua bashkë me të ëmën në pallatin mbretëror të Epirit ku festoi edhe martesën e dajës së tij, mbretit të Epirit, të atin e Pirros së Epirit. Më pas shkoi në Iliri për të organizuar një paraqitje të armatosur kundër të atit, që kishte ndër mend t’ia linte pushtetin djalit të tij të dytë. Pak kohë pas largimit Filipi II vritet dhe Aleksandri u shpall mbret, sepse djali i dytë ishte ende foshnje.
Aleksandri ishte dymbëdhjetë vjeç, kur një mik i Filipit, Dimarati nga Korinthi, i fali një kalë të fuqishëm, krenar dhe të pashtruar - Bukefalin. Në oborrin e pallatit u grumbulluan shumë miq të mbretit dhe e admironin kalin e mrekullueshëm.
Dikush prej tyre donte t'a shalonte. Por Bukefali u egërsua, tundi këmbët e pasme dhe miku i mbretit vrapoi të largohej për të shpëtuar. -Për Zojsin (Zeusin)! - i thirri atëherë Filipi Dimaratit, - kali që më fale është vërtetë i shkëlqyer, por është kaq i egër sa kam frikë se askush nuk do të mund t'a zbusë. Një nga oficerët e mbretit shkoi këmbëngulës drejt Bukefalit, rrëmbeu frerët dhe u përpoq t'i kërcente në shpinë. Por kali hingëlliu egër, u shkund, u ngrit përpjetë mbi këmbët e pasme dhe oficeri ua mbathi këmbëve që të shpëtonte.
Njëri pas tjetrit provuan pothuaj të tërë ta zbutnin Bukefalin. Një mund i kotë. Nuk do të gjendej askush që të nënshtronte kalin krenar dhe idhnak. Dhe atëherë panë të gjithë Aleksandrin e vogël të ngrihej nga vendi dhe të shkonte me guxim drejt kalit krenar. -Aleksandër!, - i thirri Filipi, - Mos o bir! Kij mendjen! Por Aleksandri bëri përpara pa ngurrimin më të vogël dhe kapi me kurajë frerët e Bukefalit. Kishte vënë re diçka që askush nuk e kishte parë. Kali trembej duke vështruar hijen e vet, prandaj egërsohej dhe nuk linte askënd t'i afrohej.
Aleksandri ktheu kryet e kalit nga dielli, që të mos i binte hija përpara dhe me guxim e shkathtësi i kërceu në shpinë. Të gjithë panë me habi Bukefalin të rrinte urtë e palëvizur si qengj! -Të lumtë! Të lumtë Aleksandër!, - shpërthyen britmat e vetvetishme triumfuese. Filipi mbushur me krenari për të bëmën e birit, vrapoi pranë tij, e përqafoi i mallëngjyer, e puthi dhe i tha: - Biri im, përpiqu të gjesh një mbretëri të madhe që të të shkojë për shtat.
Maqedonia është shumë e vogël për ty! Fjalë profetike, që e ardhmja do t'i vërtetonte. Në 337 p.e.r Filipi u nda me Olimpinë dhe u fejua me bukuroshen Kleopatra. Që atëhere marrëdhëniet e Aleksandrit me të atin filluan të zbeheshin, fakt që e detyroi Aleksandrin të largohet së bashku me të ëmën në Epir. Pas një viti kontradiktat midis tyre filluan të normalizoheshin. Ditën e martesës me Kleopatrën Filipi vritet.
Edukimi i Aleksandrit
Filipi pajtoi mësuesit më të mirë për Lekën. Ky mësoi të fliste, të shkruante e te lexonte në greqisht, ashtu siç bënë edhe shumë shqiptarë të kulturuar njëzet e dy shekuj më vonë. Mirëpo, për shkak të antipatisë së ndërsjelltë midis Filipit dhe grekëve, përgjegjësit e drejtperdrejtë për edukimin e Aleksandrit nuk ishin grekë.
Dy prej tyre ishin Leonidha, një farefis i nënës së tij molose, Olimpias, dhe Lisimaku, arkanani nga krahina e Dodonës pellazge. Më vonë, Aleksandri deklaroi se Leonidha i rreptë e kishte bërë të fortë e të qëndrueshëm, duke e pajisur me dy “kuzhinierë” të shkëlqyer: një marshim gjatë natës, për të shijuar mëngjesin dhe një mëngjes të pakët, për të shijuar drekën.
Më në fund Filipi vendosi që Aleksandri të edukohet nga Aristoteli, një filozof maqedon nga qyteti Stagira, nxënës i Platonit. Filipi e solli atë në oborrin mbretëror dhe nën drejtimin e tij hapi një shkollë në Mieza, një vend i bukur pranë kryeqytetit Pella. Në atë shkollë Aleksandri dhe një grup fisnikësh të rinj maqedonë studiuan për tre vjet.
Aristotelit, filozofit dhe logjicistit më të shquar të kohës së tij, Filipi i dërgoi fjalë që të vinte e t’i jepte të birit mësime në Moral, Politikë, Mjekësi dhe Filozofi ose Metafizikë. Është me interes të vihet në dukje se, vetë Aristoteli (384-322 p.e.s.) kishte lindur në Stagira të Maqedonisë, në lindje te Selanikut. I ati i tij kishte qenë mjek i oborrit të të atit të Filipit, mbretit Aminta II. Pra, maqedonasi Aristotel ishte si në shtëpinë e vet në oborrin maqedonas, deri në moshën 17-vjeçare, kur shkoi në Athinë dhe u bë student i Platonit.
Në vitin 342 p.e.s., Aristoteli u kthye në Maqedoni si tutor i Aleksandrit 13-vjeçar dhe ndejti aty 7 vjet. Ndikimi i Aristotelit gjatë këtyre viteve të formimit dëshmohet nga një letër, të cilën Aleksandri ia dërgon më vonë ish-tutorit të tij. “Do të doja më shumë të shquhesha në dituri, sesa në pushtet e në sundim”. Megjithatë, Leka i Madh e identifikonte veten me heronjtë e lashtë të Homerit, i bindur se ishte një pasardhës i Herakliut (Herkulit), nga ana e babait, dhe i Akilit nga ana e nënës. Poezia epike nënkuptonte Homerin.
Përshkrimi i tij për të kaluarën heroike të Greqisë në dy poemat e famshme, Iliadën dhe Odisenë, do të ndikonte shumë tek Aleksandri dhe do të përcaktonte drejtimin e jetës së tij. Mospërfillja e rrezikut, rendja pas aventurës, sfidat dramatike për dyluftim, guximi i çartuar edhe përpara vdekjes - këto ishin mesazhet e kanunit homerik, që e pushtuan imagjinatën e Aleksandrit qysh në fëmijëri. Veprimi i tij i parë, kur do të hynte në Azi, do të ishin flijimet që do të bënte në Trojë, nga tempulli i së cilës do të merrte parzmoren e shenjtë, që do ta mbante gjatë gjithë fushatës së tij në Lindje. Ndikimi i epikës homerike u ndërthur me ndikimin e besimeve ekstreme, fetare dhe ekscentrike të nënës së tij.
Aleksandri i Madh kishte mësues filozofin e dijetarin e madh me origjinë ilire të lashtësisë – Aristotelin, në shqip: aristokrat Telin, i cili Lekës së Madh ia mësoi retorikën, letërsinë, mjekësinë dhe filozofinë. Filipi II-, mbreti i Makedhonisë illire - babai i Lekës së Madh, e autorizoi dijetarin më të madh të botës antike, filozofin e madh – Aristo Telin, që të ia mësoië, arsimojë dhe edukojë – Lekën e ri.
Leka i Madh, ishte nxënësi i AristoTelit – po në cilën gjuhë mësoi Leka i Madh (Aleksandri i Madh), përveçse në hqkipen skolastike illire. Aristo Teli = Zoti Teli (zotëri Teli), aristo ishte titulli aristokrat, kurse Teli, ishte emri i tij, si symbolizim linguistiko-filozofik – Tel – mendje tel – mendjehollë –i mënçuri.
Aristoteli është një filozof i madh për botën moderne, themelues i shkollës së empirizmit. Ai shkroi libra mbi organizimin dhe rendet kushtetuese të njëqind e pesdhjetë shteteve e qytet-shteteve të ndryshme, botoi jetëshkrimet e fituesve të lojërave Pitike, u angazhua në studimin e muzikës e të mjekësisë, të astronomisë, të magnetizmit dhe të optikës, shkroi traktate për Homerin, analizoi retorikën, dha mendime për anën irracionale të natyrës së njeriut, vendosi studimine biologjisë në baza të shëndosha eksperimentale, u fut me aftësi në botën e çudtishme të bletëve dhe studioi embrionologjinë.
Dihet se ai nxiti dhe plotësoi më tej interesat e mëparshme të Aleksandrit në njohjen e epikës homerike, duke shkruar një libër të veçantë për "Iliadën", të cilën Aleksandri do ta mbante përherë nën jastëk. Homeri, me siguri, do të ketë zënë një vend të veçantë në programin e shkollës së Miezës. Aristoteli, gjithashtu shkroi për nxënësit e vet mjaft pamflete për qeverisjen e shtetit dhe të kolonive dhe u dha atyre mësime në disiplinat e gjeometrisë, të retorikës, të estetikës, si dhe në artin e argumentimit.
Aleksandri mbyllur për katër vjet të tëra në një pallat preriferik, tok me mjaft moshatarë, bij gjeneralësh dhe fisnikësh të Maqedonisë, mori nga mësuesi i madh njohuri të pafundme, që më pas i vlenë shumë. Se sa respekt dhe dashuri ndjente Aleksandri për Arsitotelin, na e shfaqin fjalët e mëposhtme, të cilat mbetën në histori: "Jetën ia kam borxh tim eti, dhe se si të jetojë mësuesit tim" Në këto vite kur edukohej Aleksandri, u zgjuan dhe ambiciet e tij, ëndrra e madhe për të zmadhuar Maqedoninë. Dhe një ditë, kur mori vesh se i ati kishte fituar dhe një betejë tjetër, tha me ankim: "Im atë do të mund gjithë armiqtë tanë dhe nuk do të mbetet asnjë që ta mund unë".
Ngjitja në fron
Një rast i dytë i madh iu paraqit Aleksandrit dy vjet më pas. Athinasit dhe aleatët e tyre, tebanët, vendosën t'u rezistonin planeve të Filipit për të pushtuar Helladën dhe në vitin 338 ushtria e tyre priste ushtrinë maqedone në Keronë. Atje u bë ndeshja e madhe dhe historike e dy ushtrive. Filipi i besoi djalit të tij tetëmbëdhjetë vjeçar t'u printe 2000 kalorësve. Aleksandri luftoi trimërisht, duke përballuar batalionin e tebanëve. Tebanët qëndruan me ngulm sulmeve të tërbuara të kalorësisë maqedone të drejtuar nga Aleksandri, gjersa ranë të gjithë të vdekur.
Në atë betejë kishte marrë pjesë edhe athinasi Demosten, oratori më i madh i Helladës, i cili urrente me fanatizëm maqedonët. U detyrua të flakte mburojën dhe heshtën dhe t'ua mbathte këmbëve që të shpëtonte. Fitorja e maqedonëve ishte e madhe dhe historike. Tani asnjë forcë nuk do të mund t'u kundërvihej që të pushtonin helenët. Pas betejës, Filipi dha urdhër të grumbullonin athinasit e vdekur dhe t'i digjnin. Kaluan edhe dy vjet prej se Maqedonia vendosi pushtetin mbi Helenët (Grekët). Ishte njëzet vjeç Aleksandri, kur një pasdite mbreti Filip kremtonte dasmën e së bijës Kleopatër në një stadium, kur një maqedon i quajtur Pausania, i paguar nga helenët, ia afrua Filipit dhe i nguli një thikë në zemër.
Maqedonia humbi një mbret të madh. Se Filipi ishte vërtetë një mbret i madh, politikan i zgjuar, gjeneral i shkëlqyer, kishte arritur të pushtonte dhe të shpartallonte armiqtë helenë dhe përgatitej për fushatën kundër Persisë. Mbret në, moshën njëzet vjeçe, u bë Aleksandri. Pothuaj ende djalë, mori në duar fatin e Maqedonisë Ilire. Ishte vera e vitit 336 p.e.r. .
Pas vrasjes së Filipit, Aleksandri mori masa të rrepta duke eleminuar çdo armik të mundshëm (te brendshem dhe te jashtem). Fillimisht luftoi në pjesën veriore dhe jugore me qëllim sigurimin e kufijëve. Ndëra më vonë pushtoi Persinë, Indinë e shumë vende të tjera. Gjatë kohës qe luftonte Aleksandri njohu dhe u martua me dy gra, fillimisht me Roksanen dhe më vonë me Stateiren (sipas historisë thuhet se pas vdekjes së Aleksandrit ish bashkëshortja e tij Roksana, vrau Stateiren dhe motrën e saj ndërkohë qe trupat e tyre u shndërruan në një gosti te shijshme për kanibalët).
Përveç ambicioz Aleksandri i Madh ishte dhe një luftëtar i papërsëritshëm vështirë të mundej nga ndokush. Në 2 – 3 Qershor 323 para lindjes së krishtit Aleksandri mori pjesë në nje banket (gosti) te organizuar nga miqtë e tij, që mesa dukej do të ishte dhe e fundit, pasi menjëherë shfaqi temperaturë të lartë, si rezultat i se ciles u mberthye në shtrat për ditë me rradhë dhe pikërisht për këtë arsye u detyrua të ndryshonte dhe datën e udhëtimit që do të realizonte në Arabi. Pas një përmirësimi sipërfaqësor gjendja shëndetësore e tij u përkeqësua duke humbur çdo mundësi komunikimi dhe ecjeje. Lajmi i keq se Aleksandri i Madh kishte vdekur i detyroi të gjithë oficerët të urdhëronin ushtarët të kalonin ne shenje nderimi nga shtrati i tij për t’i dhënë lamtumirën e fundit.
Pas dy ditësh vdiq, në 13 Qershor 323 para lindjes së krishtit, ne Babiloni. Pak para se të vdiste e pyetën se te kush do të linte fronin, përgjigja e tij ishte absolute: tek “më i forti.” Aleksandri i Madh në moshën 20 vjeç bëhet Mbret i Maqedonisë. Ngutej të luftonte dhe të fitonte! Dhe ja ku iu shfaq rasti në të gjashtëmbëdhjetë vjetët e tij. Kishte mbaruar studimet pranë Aristotelit, kur Filipi iku për një fushatë të madhe në Propontidë dhe e la pas si mëkëmbës, mbret të shtetit maqedon. Krerët e Medëve, një fisi të Thrakës, kur morën vesh se Filipi gjendej larg nga Maqedonia, gjetën rastin të ngrinin krye. Aleksandri, në krye të ushtrisë që kishte mbetur në Pellë, marshoi drejt tyre për të qetësuar gjendjen, dhe fitoi betejën.
Ishte vetëm 20 vjeç dhe në zemër kishte një lakmi të pamatë për pushtet dhe famë. Aleksandri, i edukuar nga filozofi Aristotel, u ushtrua në armë dhe politikë të përgjithshme nga i ati, me një inteligjencë dhe energji të paparë, krijoi një Perandori Botërore. Sapo hip në fron ai rikonfirmon të drejtat që gëzonte më parë i ati, Komandant Suprem i ushtrisë.
Kështu që ai kërkon tu demonstrojë menjëherë popujve të nënshtruar se vdekja e babait të tij, Filip II, nuk e kishte dobësuar forcën e Maqedonisë. Shtypi pa mëshirë një rebelim në Tebë, banorët e së cilës i shiti si skllevër. Pastaj iu desh të shtypte kryengritjet kalimtare në Iliri, që nga Piluri, afër Korçës, deri në veri në Danub. Bashkëpunimi me Molosët ishte i siguruar në saje të lidhjeve amësore. Mirëpo, me hypjen e tij në fron, armiku i betuar i të atit, Demosteni, formoi sërish një lidhje rivale dhe, madje, i nxiti PersËt që të hidheshin në luftë kundër Aleksandrit, duke e quajtur atë çilimi dhe torollak. Prandaj Aleksandri marshoi për në Greqi.
Athina e dëshpëruar dërgoi ambasadorë që të hynin në bisedime me Aleksandrin. Demosteni ishte njëri prej tyre, mirëpo, nga frika e zemërimit të mbretit, ai i braktisi të tjerët dhe u kthye në Athinë. Sidoqoftë, Aleksandri u paqësua, kurse nderi i Demostenit zuri të lëkundej. Pavarësisht nga përdorimi i kufizuar i forcës prej Aleksandrit dhe kushtet bujare të paqes, shumë nga grekët dhe veçanërisht athinasit, mbetën kundërshtarë të betuar të tij. Mirëpo, Aleksandri kërkoi dhe siguroi mbështetjen besnike të farefisit të tij në përgatitjen e fushatës kundër Persisë.
Aleksandri i Madh – Komandant Suprem Ai u nis për në Delfi për tu këshilluar me orakullin e Apollos për fatin e fushatës aziatike, por arriti atje në një ditë të ndaluar, e cila konsiderohej e papërshtatshme për orakullin që të jepte parashikimin e saj. Mirëpo, kur ajo nuk pranoi që t’i vinte veshin lajmëtarit të tij, Aleksandri u fut vetë brenda dhe e tërhoqi atë zvarrë në tempull. Rezistenca e saj qe e kotë, më në fund ajo thirri: “Biri im, ti je i papërballueshëm!” Me të dëgjuar këto fjalë, ai e lëshoi, duket se kjo ishte përgjigja e dëshiruar dhe se nuk kishte më nevojë për këshilla të mëtejshme nga perënditë.
Miti Aleksandrit
Harta e shtrijes së pushtetit të Lekës së Madhë
Menjëherë pas vdekjes së tij Aleksandri u shndërrua në mit, që nga India deri në Atllantik, duke ndjekur modele të ndryshme sipas popujve. Persianët thonin se Aleksandri ishte i biri i Darios, ndërsa Egjiptianët imagjinonin se ishte djali i mbretit të fundit të Egjiptit. Në traditën Arabo-persiane Aleksandri quhet Sikander, në Persisht Iskadar dhe në Arabisht Dhul-Qamayn, për shkak të paraqitjes së tij në monedha me brirë dashi.
Sipas kërkuesëve Aleksandri i Madh përmendet dhe në Kuran me emrin DHIKEROS, si mbret i madh që ndërtoi piles, me qëllim që të mbronte njerëzit e pafajshëm nga barbarët Gog dhe Magog. Gjatë viteve Bizantine prania e figurës së Aleksandrit të Madh ndërthuret me mjaft histori të famëshme, shumë e kishin fantazuar si njeriun e shenjtë që përveç profecive të tij ndihmonte dhe në ndërtimin e disa manastireve në shkretëtirë.
Shumë tradita në Greqi u krijuan rreth Aleksandrit, dhe disa shenja e rrënoja në ndërtesa të herëshme indikojnë “praninë” e atëherëshme të tij. Shumë e përhapur është dhe thënia ku sipas traditës Aleksandri i Madh ka qenë vëllai i sirenës së detit e cila pyeste here pas here marinarët “nëse jeton mbreti Aleksandër”, dhe e vetmja përgjigje që pranonte te merrte ishtë se “jeton dhe mbretëron.”
Aleksandri në art
Figura e Aleksandrit qarkullonte në prerje të ndryshme monedhash si para ashtu dhe pas vdekjes së tij. Në ato Aleksandri shfaqej i parrojtur dhe me nje kokëluani mbi kokën e tij e cila deri diku simbolizonte origjinën e gjeneratës së tij nga Hieakliu. Imazhi i tij u shndërrua në burim inspirimi për shumë artist; të cilët nuk hezituan ta gjallëronin nëpërmjet punimeve të tyre si pikturave dhe busteve manhitëse. Por jashtë ciklit përfshirës nuk qëndruan dhe produksjonet e mëdha të cilat e sollën në ekranin e madh nëpërmjet filmave të ndryshëm me temë qëndrore mitin e tij
- “Sikandar” (1941)
- “Alexander the Great”(1956)
- “Sikandar-e-Azam” (1965)
- “Alexander” (2004)
Përveç të lartëpërmendurave personaliteti i rrallë i Aleksandrit zgjoi dhe interesin e shumë shkrimtarëve, të cilët pasqyruan denjësisht karakterin dhe historinë e tij unike nëpërmjet librave që shkruan në nderim të tij, njëri prej tyre është dhe shkrimtari Italian Valerio Masimo Manfredi.
vazhdon.......
Edituar për herë të fundit nga Estilen në Fri Apr 20, 2012 9:10 am, edituar 1 herë gjithsej
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
......vazhdim
Leka i Madh-Aleksandri III, i madhi
Kuptimi i emrit - ALEKSANDËR
Emri i Aleksandrit të Madh ka padyshim disa veçori që duhen vu re. Ky emër nuk është përdorë nga helenët para kohës së Aleksandrit që do të thotë se ata e morën këtë emër nga ilirët. Tre personat e parë që kanë përdorë këtë emër janë, Paridi - princ i Trojës, Aleksandri i Epirit, dhe i treti Aleksandri i Madh. Asnjëri nga këta nuk ishte helen, kështuqë së paku emri e ka zanafillën tek dardanët.
Dhe së treti, Paridi dhe Aleksandri i Madh, sipas të dhënave para se të lindnin, nënat e tyre kishin parë ëndërra që profetizonin ardhmërinë e këtyre dy heronjve, dhe pjesa e dytë e emrit ngjan më së shumti me "ándërr". Ky është një emër që ia "dhuruam" gjithë botës, se edhe sot përdoret si nga bota e krishtene edhe ajo islame me modifikime të ndryshme. Për zbërthimin e kuptimit të emrit - Aleksandër, ka disa varianta, të cilat të përbashkët kanë emrin – Andërr.
Fare e lehtë, po e shqyrtojmë emrin e tij, i cili vjen nga pellazgjishtja e Homerit. Tek Iliada, Homeri thotë se mbreti Priam (Prij jam, Jam ai që prij) kishte një vajzë me emrin Kasandra, e cila parashikonte të ardhmen dhe kur do të lindte djali, e ëma pa një ëndërr, në të cilën vajza parashikoi që ai do të shkatërronte gjithë botën n luftërat. Dhe meqë kjo ishte një ëndërr e keqe, djalit ia vunë emrin Aleksandër. Pra, Aleksandër - a lig andër, është ëndërr e ligë, e keqe.
Pra, emri i tij jep më qartë që ai vinte jo vetëm nga familje me prejardhje pellazge (paraardhësit e Ilirëve), por edhe që emri i tij shqipërohet vetëm me Shqipen e sotme dhe me asnjë gjuhë tjetër në botë, pavarësisht varianteve të ndryshme dhe pavarësisht se s’dihet se cila prej tyre është e saktë. Etimologjikisht emri Aleksandër rrjedh nga gjuha shqipe që do të thotë: Leka a në andër, ose më ndryshe: Leka është në ëndërr, për shkak se ai kishte ëndërr pushtimin e botës.
Lekë është baza e emrit Aleksandër, ndërsa Aleksandër është mbiemër i formuar nga një tog fjalësh shqipe. Më vonë, emri Aleksandër është greqizuar. Por, kurrsesi nuk i është humbur kuptimi që ka në gjuhën shqipe. Vlen të përmendet se në disa fshatra arbëreshe akoma ekziston toponimi Leksandër që i përgjigjet mjaft mirë etimologjisë që përshkruam më sipër. Një tjetër supozim për etimologjinë e emrit Aleksandër është: A le si në andërr për shkak se nëna e tij, Myrtali (Olimbia)) shpeshherë kishte parë në ëndërr se do të sillte në këtë botë një djalë që do ta ndryshonte epokën.
Sipas disa studiuesve të huaj Aleksandri i Madh quhej Meriamun Aleksandri, këtë mendim studiuesit e mbështesin në një mbishkrim që është gjetur në Egjypt, ku thuhej në një citim “Meryamun setepenra Aleksandros” (Meriamuni i mbiquajtur Aleksandër). Kjo është një dëshmi që tregon se emri Aleksandër është i mëvonshëm. Ose më mirë të themi që është llagap. Shpesh herë duhet të na punojë logjika e thjeshtë për të mësuar shumë të fshehta të njerëzve në kohën antike.
Emri i pagëzimit të Aleksandrit ishte Meriamun, një emër që zbërthehet në gjuhën shqipe të dialektit gegë: MER-JAM-UN. Sot, e gjithë popullsia shqiptare e Maqedonisë Veri-Perëndimore thonë: MER JAM UN, që në gjuhës standarde është: MIRË JAM UNË. 1. Po ta ndajmë emrin ALEKSANDËR në tre pjesë do të lexojmë tre fjalë, A-LEKS-ANDËR, që do të thotë: A është fjala e sotme shqipe ËSHTË, LEKS është emri LEK dhe ANDRA është një fjalë e vjetër pellazgje që e përdorin grekët sot, dhe do të thotë BURRË. Pra, emrin ALEKSANDËR do të thotë: LEKA ËSHTË BURRË.
Dhe me të vërtetë Leka ishte burrë i madh që mbeti në historinë e botës. Sot shqiptarët emrin Aleksandër e kanë në disa variante si: ALEKS, SANDËR, LEKSANDËR, LEKË = ALEKSANDËR. Shqiptarët që njihen ne Itali me emrin Arbëreshë dhe në Greqi me emrin Arvanitas në vend të emrit Aleksandër ata përdorin Leksandër. Duhet të dimë që në kohët e lashta njerëzit shpeshherë e humbnin emrin e pagëzimit dhe thirreshin me llagapet e tyre.
Më vonë llagapet u bënë mbiemrat e familjeve. 2. Një variant tjetër mund të të jetë për zbërthimin e emrit Aleksandër dhe A-LEKS-ANDËR. Mundet që fjala ANDËR të ketë kuptimin e fjalës ËNDËRR. Pra, LEKA ËSHTË NË ËNDËRR. Ka mundësi që ketë Llagap ta ketë marrë nga gjeneralët e tij kur Aleksandri deklaronte që do të pushtonte të tërë botën. Dhe ata ndoshta mërmëritni se LEKA ËSHTË NË ËNDËRR. Sot në Greqi ndodhet një ishull me emrin ANDRA.
Gjatë një studimi të bërë në vitin 2001 për këtë ishull është zbuluar se ky ishull banohej që në shekullin e XII nga Shqiptarët. Edhe sot ishulli Andra (ËNDRRA) banohet nga 90% e popullsisë që flet në familje gjuhën shqipe, pra nga shqiptarë që njihen me emrin ARVANITË. Ishulli ANDRA ka 27 fshatra shqipfolës, toponime, dhe mbiemrat e familjeve janë të kuptimit të gjuhës shqipe. Ndoshta Llagapi ALEKSANDËR mundet të rrjedhi nga fjalët A LEKA ANDËR (A=Asht, pra: ASHT LEKA (NË) ANDËR(R).
3. Varianti i tretë i emrit Aleksandër ndoshta mund të zbërthehet në këtë formë: A = Asht, LE = Lind, KS = Si, ANDER = Andër, që ka kuptimin: Asht Le Si Andër(gëgërisht) dhe Është Lindur Si Ëndërr (toskërisht), do thotë se, Meriamuni është i bukur si ëndërr, a le si andër e bukur, është lindur si një ëndërr e bukur. Kështu tri variantet e kuptimit të emrit ALEKSANDËR na japin tre emra kuptimplotë: 1. A LEKA BURRË (ANDRO)=LEKA ËSHTË BURRË,
2. A LEKA NË ANDER=LEKA ËSHTË NË ËNDËRR dhe 3. A LE (K)SI ANDER=ËSHTË LINDUR SI ËNDËRR. Cili nga këto tri variante është i vërteti? Apo ekzistojnë dhe variante tjera? Askush nuk mundet të thotë me siguri të plotë, por që emri Aleksandër është me përmbajtje pellazgo-ilire dhe si rrjedhim i kësaj është emër shqiptar, këtë askush nuk mundet ta mohojë, as të huajtë, dhe as shqiptarët e luhatshëm e mendjelehtë.
Origjina ilire e Aleksandrit të Madh
Më lartë kemi sjellë origjinat familjare të Filipit II dhe Olimpisë që vijnë nga fiset ilire. Filipi ishte djali i Euridikës, e cila vinte nga fisi ilir i Lynkestëve. Filipi ishte lindur nga një nënë ilire dhe Olimpia nënën dhe babain e kishte ilir. Pra, shkencërisht, Aleksandri i Madh është Ilir (Shqiptar), duke patur parasysh se logjika na shpie se nëna është ajo që përcakton babain e fëmijës. Aleksandri ishte djali i ilirit Filip, nipit të Lynkestëve dhe ilires Olimpia, bijë e fisit ilir të Epirotëve.
Emri i pagëzimit të Aleksandrit ishte Meriamun, një emër që zbërthehet me anë të dialektit gegë të gjuhës shqipe: Mer iam un=MER-JAM-UN. Sot shumica e popullit shqiptar në Maqedoni ende thonë: MEJR JAM UN, që në gjuhës standarde është: MIRË JAM UNË. Aleksandri ishte mbajtës i Përkrenares Dybrirëshe të Cjapit, që e kishte traditë dhe trashëgim nga Kryeperëndia e Olimpit të Pellazgëve - Zeusi. Më vonë këtë Përkrenare do ta mbante Pirro i Epirit dhe Gjergj Kastrioti - Skënderbeu. Gjuha që u fliste Aleksandri miqve të tij ishte ilirishtja e dialektit gegë të Maqedonisë. Aleksandri greqishten e mësoi në rini nga Aristoteli.
Dijetari i lashtësisë, Straboni (63 p.e.s. – 19 p.e.s.), në serinë prej 17 vëllimesh, të quajtur Geographia, në vëllimin VII shkruan: “Shqiptarët dhe Maqedonët flasin të njëjtën gjuhë, kanë të njëjtat sjellje në zakonet e tyre, i presin flokët njësoj dhe kanë aq gjëra të tjera të përbashkëta sa janë të shumtë ata që e kuptojnë Maqedoninë deri në Korfuz”. Sir William Woodthorpe Tarn i Akademisë Britanike njihet botërisht se ka shkruar veprën madhore mbi Aleksandrin (Lekën e Madh), të titulluar: W. W. Tarn, Alexander the Great, Beacon Press, Boston, 1966.
Në hyrjen e këtij libri shkruhet: “Aleksandri kishte nga babai (Filipi II) dhe e ëma e tij (Olimpia) gjak Ilir, domethënë Shqiptar. Filipi II thirri shqiptarin e famshëm Aristotel (384-322 p.e.s.), që kishte mësuar mënyrat e grekërve, për t’i dhënë dituri birit të tij, Lekës”. Lou Giaffo, shkruan: “Për të qenë të sigurt, ka pasur një numër të madh shqiptarësh që kanë hijeshuar faqet e historisë, antike e moderne, por ata u kanë shërbyer kryesisht vendeve të tjera – dhe këto vende i kanë përvetësuar si të tyret.
Aleksandri i Madh, për shembull, ishte shqiptar puro nga ana e nënës (Olimpia ishte një princeshë epirote) dhe iu desh ta pushtonte Greqinë disa herë derisa grekët e pranuan si të vetin.” Mary Edith Durham, shkruan: “Që nga fillimi që dimë, gadishulli ishte i banuar nga thrakët, maqedonët dhe ilirët – popuj të egër, jo-grekë: një masë e fisesh të egra të drejtuara nga prijës. Ata duket të kenë qenë ngushtësisht të afërt në racë. Forma e të folursë së tyre është e panjohur. “Nëse trakët” thoshte Herodotus “do të ishin nën qeverisjen e një individi të vetëm ose të bashkuar mes tyre, fuqia e tyre, sipas mendimit tim, do t’i bënte ata të pathyeshëm, por kjo është diçka e pamundur.”
Henry Fanshawe Tozer, shkruan: “Heronjtë historikë të Shqipërisë janë Aleksandri i Madh, Pirroja dhe Skënderbeu dhe në kohërat moderne, nëse është e lejueshme të përmendim një që në njëfarë mënyre ka lidhje me këta emra të mëdhenj-Ali Pashë Tepelena. E gjitha kjo është në mënyrë intersante në historinë e vendeve rreth tyre; pjesa tjetër është një seri pushtimesh të përkohshme dhe sulmesh barbare, efektet e të cilëve ishin kalimtarë dhe nuk kanë influencuar në mënyrë të qëndrueshme as njerëzit vetë e as racat fqinje.
Aleksandri ishte i lidhur me Shqipërinë nëpërmjet nënës së tij Olimpia, e cila ishte një princeshë epirote...” George Gordon N. Byron, pohon se: Aleksandri i Madh lindi në Pella të Maqedonisë, por afërsia e saj me Shqipërinë moderne dhe fakti që nëna e tij Olimpia i përkiste derës mbretërore të Epirit, janë një përligjje e mjaftueshme për pikshikimin poetik ndaj tij si të kishte lindur në Shqipëri. Wadham Peacock, shkruan: “Pak më vonë Aleksandri, mbreti i mollosëve, në jug të Shqipërisë, kreu një ekspeditë në Itali dhe në këtë mënyrë e vuri Romën në kontakt me brigjet e përtejme të Adriatikut.
Të gjitha këto mbretëri të vogla ishin qartësisht ndarje të thjeshta të së njëjtës racë dhe ishin të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën. Motra e Aleksandrit, mbretit të mollosëve, ishte nëna e Aleksandrit të madh; burrat që marshuan në Babiloni, Persi dhe Indi ishin stërgjyshërit e shqiptarëve dhe Epiri e Iliria ndanë mes tyre konfuzionin që pasoi nga vdekja e pushtuesit të madh, i cili e kishte deklaruar veten si shqiptar, madje me një drejtësi të lartë. Pirro, mbreti luftëtar i Epirit, ishte padyshim një shqiptar dhe rreth 60 vjet pas vdekjes së tij, Agroni u shfaq nga pështjellimi si mbret i mbretërisë së Bardhylit dhe gjithashtu të Epirit.
Ashtu si kushëriri i tij, Aleksandri i Madh, ai ishte një luftëtar i klasit të parë dhe po ashtu si ai, ai vdiq pas një dehje të rëndë, duke lënë një vejushë, Teutën, e cila ishte një grua me forcë të madhe karakteri.” George Fred Williams, shkruan: “Nuk është çudi në se njerëzit që kanë studiuar gjuhën Shqipe të thonë se kjo është gjuha origjnale e Homerit dhe që grekërit e morën nga poetët Pellazgjike të shumtën e këngëve të trimërive dhe ato heroike.
Sa dituri e madhe e pret arkeologun kur toka Shqiptare do të hapi thesarin e historisë Pellzagjike! Këta dhe shumë rrjedhime të tjera provojnë që Shqiptarët sot janë mbi tokën e të parëve dhe flasin gjuhën e stërgjyshëve të tyre. Edhe përpara se dega helene të njihej në malet e Thesalisë, Shkodra, qyteti kryesor i Shqipërisë, qe pa dyshim kryeqyteti i mbretërisë madhështore të Ilirisë. Shqipja qe gjuha amtare e Aleksandrit të Madh që pushtoi botën dhe e Pirros së Epirit, një nga gjeneralët më të mëdhenj që përmend historia dhe përballues i fundit i ushtrive pushtuese Romake.”
Fletcher Pratt, shkruan: “...grekët shpesh i mohuan atij emrërtimin si grek dhe ai ishte gjithmonë i ndërgjegjshëm për gjakun ilir; tashmë në interes të kulturës greke ai kishte përmbysur armiqtë e Greqisë dhe fitoi perandorinë e gjithë botës që njihej. Zeus-Amon ishte zoti i diellit; gjithçka i ishte kushtuar shkëlqimit të tij dhe Aleksandri e konceptoi si detyrë që t’ua shpinte të gjithëve.” Rebeca West, shkruan: “Aleksandri i Madh kishte princeshë ilire për gjyshe e për nënë dhe ai e babi i tij luftuan në beteja të mëdha kundër vendit të tyre. ...
Iliria e mbajti kokën lart ndërmjet fuqive lindore me të cilat Roma nuk u barazua kurrë në finesë dhe shkëlqim; Aleksandri i Madh, krah të cilit çdo roman duket një mediokër, ishte në tre të katërtat e tij një ilir; dhe pasi ilirët u pushtuan, ata prodhuan shumë burra, të cilët duke ndërhyrë në punët e Romës, bënë që të duken të vegjël të gjithë bashkëmoshatarët me vendlindje Italinë.” Lewis Vance Cummings, shkruan: “Legjitimiteti i Aleksandrit u vu në dyshim nga Filipi dhe atje kishte edhe shumë shovinistë në atë tokë që e qesëndisnin si biri i Olimpias, një gjysëm barabar, duke shpërfillur se u vinte për mbarë, të thonin se edhe Filipi vetë dhe dy mbretër para tij ishin gjithashtu bij grashë ilire.”
Konrad Bercovici, shkruan: “Është më shumë se e mundur se Aleksandri i Maqedonisë ishte me origjinë shqiptare.” George H Blakeslee dhe G. Stanley Hall, shkruajnë: “Shqiptarët kanë një histori heroike, por të pakumtuar (të pa zbuluar, të pashpallur). Ata i kanë dhënë botës Aleksandrin e Madh dhe Krispin, kryeministrin e parë të Italisë. Të dy këta burra janë me origjinë shqiptare.
Heroi kombëtar i madh, megjithatë, është Skënderbeu, i cili në shekullin e XV shkatërroi ushtritë turke të cilat pushtuan Shqipërinë. Përgjatë kohës që ai jetoi, Shqipëria ishte e pavarur. Por pas vdekjes së tij, Turqia ristabilizoi sundimin e saj shtypës dhe me përjashtim të një Ilirie të pjesëshme në Shqipërinë jugore, siguruar në shek.XVIII nga Ali Pashë Tepelena, shqiptarët vazhduan të ekzistojnë nën sundimin e sulltanit”. Edhe pse të dhënat për Aleksandrin e Maqedonisë janë filtruar prej bizantinëve, megjithatë, nëse Leka i Madh do të ishte grek, atëhere atij do t’i kishte ngelur emri “Aleksandri i Greqisë”, e jo Aleksandri i Maqedonisë.
Leka i Madh-Aleksandri III, i madhi
Kuptimi i emrit - ALEKSANDËR
Emri i Aleksandrit të Madh ka padyshim disa veçori që duhen vu re. Ky emër nuk është përdorë nga helenët para kohës së Aleksandrit që do të thotë se ata e morën këtë emër nga ilirët. Tre personat e parë që kanë përdorë këtë emër janë, Paridi - princ i Trojës, Aleksandri i Epirit, dhe i treti Aleksandri i Madh. Asnjëri nga këta nuk ishte helen, kështuqë së paku emri e ka zanafillën tek dardanët.
Dhe së treti, Paridi dhe Aleksandri i Madh, sipas të dhënave para se të lindnin, nënat e tyre kishin parë ëndërra që profetizonin ardhmërinë e këtyre dy heronjve, dhe pjesa e dytë e emrit ngjan më së shumti me "ándërr". Ky është një emër që ia "dhuruam" gjithë botës, se edhe sot përdoret si nga bota e krishtene edhe ajo islame me modifikime të ndryshme. Për zbërthimin e kuptimit të emrit - Aleksandër, ka disa varianta, të cilat të përbashkët kanë emrin – Andërr.
Fare e lehtë, po e shqyrtojmë emrin e tij, i cili vjen nga pellazgjishtja e Homerit. Tek Iliada, Homeri thotë se mbreti Priam (Prij jam, Jam ai që prij) kishte një vajzë me emrin Kasandra, e cila parashikonte të ardhmen dhe kur do të lindte djali, e ëma pa një ëndërr, në të cilën vajza parashikoi që ai do të shkatërronte gjithë botën n luftërat. Dhe meqë kjo ishte një ëndërr e keqe, djalit ia vunë emrin Aleksandër. Pra, Aleksandër - a lig andër, është ëndërr e ligë, e keqe.
Pra, emri i tij jep më qartë që ai vinte jo vetëm nga familje me prejardhje pellazge (paraardhësit e Ilirëve), por edhe që emri i tij shqipërohet vetëm me Shqipen e sotme dhe me asnjë gjuhë tjetër në botë, pavarësisht varianteve të ndryshme dhe pavarësisht se s’dihet se cila prej tyre është e saktë. Etimologjikisht emri Aleksandër rrjedh nga gjuha shqipe që do të thotë: Leka a në andër, ose më ndryshe: Leka është në ëndërr, për shkak se ai kishte ëndërr pushtimin e botës.
Lekë është baza e emrit Aleksandër, ndërsa Aleksandër është mbiemër i formuar nga një tog fjalësh shqipe. Më vonë, emri Aleksandër është greqizuar. Por, kurrsesi nuk i është humbur kuptimi që ka në gjuhën shqipe. Vlen të përmendet se në disa fshatra arbëreshe akoma ekziston toponimi Leksandër që i përgjigjet mjaft mirë etimologjisë që përshkruam më sipër. Një tjetër supozim për etimologjinë e emrit Aleksandër është: A le si në andërr për shkak se nëna e tij, Myrtali (Olimbia)) shpeshherë kishte parë në ëndërr se do të sillte në këtë botë një djalë që do ta ndryshonte epokën.
Sipas disa studiuesve të huaj Aleksandri i Madh quhej Meriamun Aleksandri, këtë mendim studiuesit e mbështesin në një mbishkrim që është gjetur në Egjypt, ku thuhej në një citim “Meryamun setepenra Aleksandros” (Meriamuni i mbiquajtur Aleksandër). Kjo është një dëshmi që tregon se emri Aleksandër është i mëvonshëm. Ose më mirë të themi që është llagap. Shpesh herë duhet të na punojë logjika e thjeshtë për të mësuar shumë të fshehta të njerëzve në kohën antike.
Emri i pagëzimit të Aleksandrit ishte Meriamun, një emër që zbërthehet në gjuhën shqipe të dialektit gegë: MER-JAM-UN. Sot, e gjithë popullsia shqiptare e Maqedonisë Veri-Perëndimore thonë: MER JAM UN, që në gjuhës standarde është: MIRË JAM UNË. 1. Po ta ndajmë emrin ALEKSANDËR në tre pjesë do të lexojmë tre fjalë, A-LEKS-ANDËR, që do të thotë: A është fjala e sotme shqipe ËSHTË, LEKS është emri LEK dhe ANDRA është një fjalë e vjetër pellazgje që e përdorin grekët sot, dhe do të thotë BURRË. Pra, emrin ALEKSANDËR do të thotë: LEKA ËSHTË BURRË.
Dhe me të vërtetë Leka ishte burrë i madh që mbeti në historinë e botës. Sot shqiptarët emrin Aleksandër e kanë në disa variante si: ALEKS, SANDËR, LEKSANDËR, LEKË = ALEKSANDËR. Shqiptarët që njihen ne Itali me emrin Arbëreshë dhe në Greqi me emrin Arvanitas në vend të emrit Aleksandër ata përdorin Leksandër. Duhet të dimë që në kohët e lashta njerëzit shpeshherë e humbnin emrin e pagëzimit dhe thirreshin me llagapet e tyre.
Më vonë llagapet u bënë mbiemrat e familjeve. 2. Një variant tjetër mund të të jetë për zbërthimin e emrit Aleksandër dhe A-LEKS-ANDËR. Mundet që fjala ANDËR të ketë kuptimin e fjalës ËNDËRR. Pra, LEKA ËSHTË NË ËNDËRR. Ka mundësi që ketë Llagap ta ketë marrë nga gjeneralët e tij kur Aleksandri deklaronte që do të pushtonte të tërë botën. Dhe ata ndoshta mërmëritni se LEKA ËSHTË NË ËNDËRR. Sot në Greqi ndodhet një ishull me emrin ANDRA.
Gjatë një studimi të bërë në vitin 2001 për këtë ishull është zbuluar se ky ishull banohej që në shekullin e XII nga Shqiptarët. Edhe sot ishulli Andra (ËNDRRA) banohet nga 90% e popullsisë që flet në familje gjuhën shqipe, pra nga shqiptarë që njihen me emrin ARVANITË. Ishulli ANDRA ka 27 fshatra shqipfolës, toponime, dhe mbiemrat e familjeve janë të kuptimit të gjuhës shqipe. Ndoshta Llagapi ALEKSANDËR mundet të rrjedhi nga fjalët A LEKA ANDËR (A=Asht, pra: ASHT LEKA (NË) ANDËR(R).
3. Varianti i tretë i emrit Aleksandër ndoshta mund të zbërthehet në këtë formë: A = Asht, LE = Lind, KS = Si, ANDER = Andër, që ka kuptimin: Asht Le Si Andër(gëgërisht) dhe Është Lindur Si Ëndërr (toskërisht), do thotë se, Meriamuni është i bukur si ëndërr, a le si andër e bukur, është lindur si një ëndërr e bukur. Kështu tri variantet e kuptimit të emrit ALEKSANDËR na japin tre emra kuptimplotë: 1. A LEKA BURRË (ANDRO)=LEKA ËSHTË BURRË,
2. A LEKA NË ANDER=LEKA ËSHTË NË ËNDËRR dhe 3. A LE (K)SI ANDER=ËSHTË LINDUR SI ËNDËRR. Cili nga këto tri variante është i vërteti? Apo ekzistojnë dhe variante tjera? Askush nuk mundet të thotë me siguri të plotë, por që emri Aleksandër është me përmbajtje pellazgo-ilire dhe si rrjedhim i kësaj është emër shqiptar, këtë askush nuk mundet ta mohojë, as të huajtë, dhe as shqiptarët e luhatshëm e mendjelehtë.
Origjina ilire e Aleksandrit të Madh
Më lartë kemi sjellë origjinat familjare të Filipit II dhe Olimpisë që vijnë nga fiset ilire. Filipi ishte djali i Euridikës, e cila vinte nga fisi ilir i Lynkestëve. Filipi ishte lindur nga një nënë ilire dhe Olimpia nënën dhe babain e kishte ilir. Pra, shkencërisht, Aleksandri i Madh është Ilir (Shqiptar), duke patur parasysh se logjika na shpie se nëna është ajo që përcakton babain e fëmijës. Aleksandri ishte djali i ilirit Filip, nipit të Lynkestëve dhe ilires Olimpia, bijë e fisit ilir të Epirotëve.
Emri i pagëzimit të Aleksandrit ishte Meriamun, një emër që zbërthehet me anë të dialektit gegë të gjuhës shqipe: Mer iam un=MER-JAM-UN. Sot shumica e popullit shqiptar në Maqedoni ende thonë: MEJR JAM UN, që në gjuhës standarde është: MIRË JAM UNË. Aleksandri ishte mbajtës i Përkrenares Dybrirëshe të Cjapit, që e kishte traditë dhe trashëgim nga Kryeperëndia e Olimpit të Pellazgëve - Zeusi. Më vonë këtë Përkrenare do ta mbante Pirro i Epirit dhe Gjergj Kastrioti - Skënderbeu. Gjuha që u fliste Aleksandri miqve të tij ishte ilirishtja e dialektit gegë të Maqedonisë. Aleksandri greqishten e mësoi në rini nga Aristoteli.
Dijetari i lashtësisë, Straboni (63 p.e.s. – 19 p.e.s.), në serinë prej 17 vëllimesh, të quajtur Geographia, në vëllimin VII shkruan: “Shqiptarët dhe Maqedonët flasin të njëjtën gjuhë, kanë të njëjtat sjellje në zakonet e tyre, i presin flokët njësoj dhe kanë aq gjëra të tjera të përbashkëta sa janë të shumtë ata që e kuptojnë Maqedoninë deri në Korfuz”. Sir William Woodthorpe Tarn i Akademisë Britanike njihet botërisht se ka shkruar veprën madhore mbi Aleksandrin (Lekën e Madh), të titulluar: W. W. Tarn, Alexander the Great, Beacon Press, Boston, 1966.
Në hyrjen e këtij libri shkruhet: “Aleksandri kishte nga babai (Filipi II) dhe e ëma e tij (Olimpia) gjak Ilir, domethënë Shqiptar. Filipi II thirri shqiptarin e famshëm Aristotel (384-322 p.e.s.), që kishte mësuar mënyrat e grekërve, për t’i dhënë dituri birit të tij, Lekës”. Lou Giaffo, shkruan: “Për të qenë të sigurt, ka pasur një numër të madh shqiptarësh që kanë hijeshuar faqet e historisë, antike e moderne, por ata u kanë shërbyer kryesisht vendeve të tjera – dhe këto vende i kanë përvetësuar si të tyret.
Aleksandri i Madh, për shembull, ishte shqiptar puro nga ana e nënës (Olimpia ishte një princeshë epirote) dhe iu desh ta pushtonte Greqinë disa herë derisa grekët e pranuan si të vetin.” Mary Edith Durham, shkruan: “Që nga fillimi që dimë, gadishulli ishte i banuar nga thrakët, maqedonët dhe ilirët – popuj të egër, jo-grekë: një masë e fisesh të egra të drejtuara nga prijës. Ata duket të kenë qenë ngushtësisht të afërt në racë. Forma e të folursë së tyre është e panjohur. “Nëse trakët” thoshte Herodotus “do të ishin nën qeverisjen e një individi të vetëm ose të bashkuar mes tyre, fuqia e tyre, sipas mendimit tim, do t’i bënte ata të pathyeshëm, por kjo është diçka e pamundur.”
Henry Fanshawe Tozer, shkruan: “Heronjtë historikë të Shqipërisë janë Aleksandri i Madh, Pirroja dhe Skënderbeu dhe në kohërat moderne, nëse është e lejueshme të përmendim një që në njëfarë mënyre ka lidhje me këta emra të mëdhenj-Ali Pashë Tepelena. E gjitha kjo është në mënyrë intersante në historinë e vendeve rreth tyre; pjesa tjetër është një seri pushtimesh të përkohshme dhe sulmesh barbare, efektet e të cilëve ishin kalimtarë dhe nuk kanë influencuar në mënyrë të qëndrueshme as njerëzit vetë e as racat fqinje.
Aleksandri ishte i lidhur me Shqipërinë nëpërmjet nënës së tij Olimpia, e cila ishte një princeshë epirote...” George Gordon N. Byron, pohon se: Aleksandri i Madh lindi në Pella të Maqedonisë, por afërsia e saj me Shqipërinë moderne dhe fakti që nëna e tij Olimpia i përkiste derës mbretërore të Epirit, janë një përligjje e mjaftueshme për pikshikimin poetik ndaj tij si të kishte lindur në Shqipëri. Wadham Peacock, shkruan: “Pak më vonë Aleksandri, mbreti i mollosëve, në jug të Shqipërisë, kreu një ekspeditë në Itali dhe në këtë mënyrë e vuri Romën në kontakt me brigjet e përtejme të Adriatikut.
Të gjitha këto mbretëri të vogla ishin qartësisht ndarje të thjeshta të së njëjtës racë dhe ishin të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën. Motra e Aleksandrit, mbretit të mollosëve, ishte nëna e Aleksandrit të madh; burrat që marshuan në Babiloni, Persi dhe Indi ishin stërgjyshërit e shqiptarëve dhe Epiri e Iliria ndanë mes tyre konfuzionin që pasoi nga vdekja e pushtuesit të madh, i cili e kishte deklaruar veten si shqiptar, madje me një drejtësi të lartë. Pirro, mbreti luftëtar i Epirit, ishte padyshim një shqiptar dhe rreth 60 vjet pas vdekjes së tij, Agroni u shfaq nga pështjellimi si mbret i mbretërisë së Bardhylit dhe gjithashtu të Epirit.
Ashtu si kushëriri i tij, Aleksandri i Madh, ai ishte një luftëtar i klasit të parë dhe po ashtu si ai, ai vdiq pas një dehje të rëndë, duke lënë një vejushë, Teutën, e cila ishte një grua me forcë të madhe karakteri.” George Fred Williams, shkruan: “Nuk është çudi në se njerëzit që kanë studiuar gjuhën Shqipe të thonë se kjo është gjuha origjnale e Homerit dhe që grekërit e morën nga poetët Pellazgjike të shumtën e këngëve të trimërive dhe ato heroike.
Sa dituri e madhe e pret arkeologun kur toka Shqiptare do të hapi thesarin e historisë Pellzagjike! Këta dhe shumë rrjedhime të tjera provojnë që Shqiptarët sot janë mbi tokën e të parëve dhe flasin gjuhën e stërgjyshëve të tyre. Edhe përpara se dega helene të njihej në malet e Thesalisë, Shkodra, qyteti kryesor i Shqipërisë, qe pa dyshim kryeqyteti i mbretërisë madhështore të Ilirisë. Shqipja qe gjuha amtare e Aleksandrit të Madh që pushtoi botën dhe e Pirros së Epirit, një nga gjeneralët më të mëdhenj që përmend historia dhe përballues i fundit i ushtrive pushtuese Romake.”
Fletcher Pratt, shkruan: “...grekët shpesh i mohuan atij emrërtimin si grek dhe ai ishte gjithmonë i ndërgjegjshëm për gjakun ilir; tashmë në interes të kulturës greke ai kishte përmbysur armiqtë e Greqisë dhe fitoi perandorinë e gjithë botës që njihej. Zeus-Amon ishte zoti i diellit; gjithçka i ishte kushtuar shkëlqimit të tij dhe Aleksandri e konceptoi si detyrë që t’ua shpinte të gjithëve.” Rebeca West, shkruan: “Aleksandri i Madh kishte princeshë ilire për gjyshe e për nënë dhe ai e babi i tij luftuan në beteja të mëdha kundër vendit të tyre. ...
Iliria e mbajti kokën lart ndërmjet fuqive lindore me të cilat Roma nuk u barazua kurrë në finesë dhe shkëlqim; Aleksandri i Madh, krah të cilit çdo roman duket një mediokër, ishte në tre të katërtat e tij një ilir; dhe pasi ilirët u pushtuan, ata prodhuan shumë burra, të cilët duke ndërhyrë në punët e Romës, bënë që të duken të vegjël të gjithë bashkëmoshatarët me vendlindje Italinë.” Lewis Vance Cummings, shkruan: “Legjitimiteti i Aleksandrit u vu në dyshim nga Filipi dhe atje kishte edhe shumë shovinistë në atë tokë që e qesëndisnin si biri i Olimpias, një gjysëm barabar, duke shpërfillur se u vinte për mbarë, të thonin se edhe Filipi vetë dhe dy mbretër para tij ishin gjithashtu bij grashë ilire.”
Konrad Bercovici, shkruan: “Është më shumë se e mundur se Aleksandri i Maqedonisë ishte me origjinë shqiptare.” George H Blakeslee dhe G. Stanley Hall, shkruajnë: “Shqiptarët kanë një histori heroike, por të pakumtuar (të pa zbuluar, të pashpallur). Ata i kanë dhënë botës Aleksandrin e Madh dhe Krispin, kryeministrin e parë të Italisë. Të dy këta burra janë me origjinë shqiptare.
Heroi kombëtar i madh, megjithatë, është Skënderbeu, i cili në shekullin e XV shkatërroi ushtritë turke të cilat pushtuan Shqipërinë. Përgjatë kohës që ai jetoi, Shqipëria ishte e pavarur. Por pas vdekjes së tij, Turqia ristabilizoi sundimin e saj shtypës dhe me përjashtim të një Ilirie të pjesëshme në Shqipërinë jugore, siguruar në shek.XVIII nga Ali Pashë Tepelena, shqiptarët vazhduan të ekzistojnë nën sundimin e sulltanit”. Edhe pse të dhënat për Aleksandrin e Maqedonisë janë filtruar prej bizantinëve, megjithatë, nëse Leka i Madh do të ishte grek, atëhere atij do t’i kishte ngelur emri “Aleksandri i Greqisë”, e jo Aleksandri i Maqedonisë.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Tomas Edison
Thomas Alva Edison (11 Shkurt 1847 – 18 Tetor 1931) ishte një shpikës amerikan, shkencëtar dhe biznesmen i cili ka zhvilluar shumë pajisje që ndikuan në jetë në gjithë botën, duke përfshirë gramafononin, kamerën e filmit, dhe llambën elektrike. I quajtur "Magjistari i Menlo Park" (tani Edison, New Jersey), nga një reporter i një gazete, ai ishte një nga shpikësit e parë që ka zbatuar parimet e prodhimit në masë dhe punën e madhe të përbashkët në procesin e shpikjes, dhe për këtë arsye është kredituar shpesh me krijimin e laboratorit të parë të hulumtimit industrial.
Edison është konsideruar si shpikësi i tretë më pjellor në histori, duke mbajtur 1.093 patenta të SHBA në emrin e tij, si dhe shumë patentave në Mbretërinë e Bashkuar, Francë dhe Gjermani. Ai është kredituar me shpikje të shumta që kanë kontribuar në komunikim masiv dhe, në, veçanti telekomunikacion.
Këto përfshinin stock ticker, një regjistrues vote mekanik, bateri për makinë elektrike, energji elektrike, muzikë të regjistruar dhe filma. Puna e tij e përparuara në këto fusha ishte rezultat i karrierës së tij të hershme si një operator telegrafi.
Edison i dha rrugë konceptit dhe zbatimit të energjisë elektrike dhe shpërndarjes në shtëpi, biznese, dhe fabrikat - një zhvillim i rëndësishëm në industrializimin e botës moderne. Stacioni i tij i parë i prodhimit të energjisë elektrike ishte në Manhattan Island, New York.
Jeta e hershme
Thomas Edison lindi në Milan, Ohio, dhe u rrit në Portin Huron, Michigan. Ai ishte fëmija i shtatë dhe i fundit i Samuelit Ogden Edison, Jr (1804-1896, i lindur në Marshalltown, Nova Scotia, Kanada) dhe Nancy Matthews Elliott (1810-1871). Babai i tij u desh që të largohej nga Kanada për shkak se ai mori pjesë në rebelimin e pasuksesshëm Mackenzie më 1837.
Edison konsideronte veten të jetë me origjinë holandeze. Në shkollë, Edisoni i ri shpesh herë shëtiste, dhe mësuesi i tij Reverend Engle u dëgjua duke e thirrur atë "i hutuar". Kjo i dha fund tre muajve të shkollimit zyrtar të Edisonit. Edison kujton më vonë, ".
Nëna ime ishte bërë për mua ajo ishte aq e vërtetë; dhe unë e ndjeva se kam diçka për të jetuar, dikush që nuk duhet ta zgënjej." Nëna e tij e shkolloi në shtëpi atë. Pjesa më e madhe e shkollimit të tij erdhi nga leximi i R.G. Parker's School nga Natural Philosophy dhe The Cooper Union. Edison zhvilloi probleme të dëgjimit në moshë të re.
Shkaku i shurdhërimit të tij i atribuohet një periudhe të fruthit të keq gjatë fëmijërisë dhe infeksionet e patrajtuara te veshit. Familja e Edisonit u detyrua të shpërngulej në Port Huron, Michigan, kur hekurudha e anashkaloi Milanon në vitin 1954, por jeta e tij atje qe edhe e hidhur edhe e ëmbël.
Ai shiste karamele dhe gazeta në trenat që lëviznin nga Porti Huron deri në Detroit, dhe ai shiste perime të shtonte të ardhurat e tij. Kjo filloi periudhën e gjatë të menagjimit të ndërmarrjeve ku ai zbuloi talentet e tij të biznesit (ose si biznismen). Këto talente përfundimisht e çuan atë në themelimin e 14 kompanive, përfshirë General Electric, e cila ekziston ende si njëra nga kompanitë më të mëdha publike tregtare në botë.
Edison u bë një operator telegrafi pasi ai e shpëtoi tre-vjeçarin Jimmie MacKenzie nga goditja e një treni në arrati. Babai i Jimmy-t, agjent stacioni J.U. MacKenzie nga Mount Clemens, Michigan, ishte aq mirënjohës dhe trajnoi Edisonin si një operator telegrafi.
Puna e parë e Edisonit si telegrafist ishte jasht Portit Huron në Stratford Junction, Ontario, në Grand Trunk Railway. Në 1866, në moshën 19, Thomas Edison shpërngulet në Louisville, Kentacky, ku ishte puntor i Western Union, ai punoi në agjenci të lajmeve Associated Press. Edison kërrkoi turnin e natës, e cila i lejoi shumë kohë të kaloj në lexim dhe ekperimente.
Përfundimisht, ky i fundit para-profesion kushtoi punën e tij. Një natë në 1867, ai ishte duke punuar me një akumulator kur ai i derdhi acid sulfurik mbi dysheme. Ajo kaloi nga dërrasa e dyshemesë në tavolinën e shefit të tij më poshtë.Mëngjesin tjetër Edisoni u shkarkua.
Njëri nga udhëheqësit e tij në vitet e hershme ishte një telegrafist dhe shpikës quhej Franklin Leonard Pope, i cili lejoi që fëmijët e varfër të jetojn në bodrumin e shtëpisë së tij në Elizabeth, New Jersey. Disa nga shpikjet më të hershme të Edisonit ishin të lidhura me telegraf, duke përfshirë një sahat të aksioneve. Patent tij i parë ishte për regjistrues elektrik vote, (US Patenta 90.646), e cila u dha më 1 qershor, 1869.
Martesa dhe fëmijët
Më 25 dhjetor, 1871, Edisoni u martua me 16 vjeçaren Mary Stilwell, të cilen e kishte njohur dy muaj më parë e cila ishte puntore në njëren nga shitoret e tij. Ata patën tre fëmijë.
Marion Estelle Edison (1873–1965), nofka "Dot"
Thomas Alva Edison, Jr. (1876–1935), nofka "Dash"
William Leslie Edison (1878–1937) Shpikës, diplomuar në Sheffield Scientific School në Yale, 1900.
Mary Edison vdiq më 9, gusht 1884, dyshohet nga një tumor ne tru.
Më 24 Shkurt 1886, në moshën 39 vjeçare, Edison martohet me 20 vjeçaren Mina Miller në Akron, Ohio. Ajo ishte vajza e një shpikësi Lewis Miller, bashkë-themelues i institucionit Chautauqua dhe ndihmues financiar. Ata patën tre fëmijë:
Madeleine Edison (1888–1979), e cila e martuar me John Eyre Sloane.
Charles Edison (1890–1969), i cili mori përsipër kompaninë pas vdekjes së babait të tij dhe i cili më vonë u zgjodh Guvernator i New Jersey-it. Ai gjithashtu u ngarkua me laboratorët eksperimental të babait në West Orange.
Theodore Edison (1898–1992), (MIT Physics 1923), kishte më shumë se 80 patenta në kredit të tij..
Mina Miller jetoi më gjatë se Thomas Edison, vdiq më 24 Gusht 1947.
Thomas Edison filloi karrierën e tij si një shpikës në Newark, New Jersey, me pushkë automatike dhe pajisjet të tjera të përmirësuara telegrafike, por shpikja, e cila e para e beri atë të njohur ishte gramafoni në vitin 1877. Kjo arritje ishte aq e papritur nga ana e publikut të gjerë sa për të dalë gati magjike. Edison u bë i njohur si "magjistar i Menlo Park," New Jersey.
Gramofoni i tij i parë u regjistrua në letër varaku rreth një cilindri, por kishte cilësi të dobët të zërit dhe regjistrimi mund të luhej vetëm disa herë. Në vitin 1880, një model i ridizajnuar i gramofonit duke përdorur cilindra dylli me karton ishte prodhuar nga Alexander Graham Bell, Chichester Bell, and Charles Tainter. Kjo ishte një arsye që Thomas Edison vazhdoi punën në e tij në "gramafon të përsosur."
Risi e rëndësishme e Edisonit ishte laboratori i parë për hulumtim industrial, i cili ishte ndërtuar në Menlo Park, New Jersey. Edisoni ndërtoi laboratorin nga fondet e shitjes së telegrafit "quadruplex". Pas demonstrimit të telegrafit, Edisoni nuk ishte i sigurt se plani i tij origjinal që ta shiste për $4000 - $5000 ishte i drejtë, kështu që ai kërrkoi nga Western Union të bëjë një ofertë. Ai ishte i habitur kur dëgjoi që ata ofrojnë $10.000, ofertë që ai e pranoi me mirënjohje. T
elegrafi "quadruplex" ishte suksesi i parë i madh financiar nga Edisoni, dhe Menlo Park u bë institucioni i parë i krijuar me qëllim të veçantë për prodhimin dhe përmisimin e vazhdueshëm të teknologjisë. Edisonit i atribohen shumica e shpikjeve atje edhe pse shumë punonjës kryen hulumtime dhe zhvillime nën drejtimin e tij. Stafit të tij u tha që të ndjekin udhzimet e tij në kryrjen e hulumtimit, dhe ai i shtynte fortë për të prodhuar rezultate.
William J. Hammer, një konsultues inxhinierisë elektrike, filloi detyrën e tij si asistent laboratori për Edisonin në dhjetor 1879. Ai ndihmoi në eksperimente në telefon, gramofon, hekurudhat elektrike, separator mineral hekuri, llambë elektrike, dhe në zhvillimin zbulimeve të tjera.
Megjithatë, Hammer ka punuar kryesisht në "llambë elektrike të flaktë" dhe ishte vënë në krye të testeve dhe të dhënat në këtë pajisje. Në 1880, ai u emërua kryeinxhinier i punëve të Edisonit në llambë. Në vitin e tij të parë, the plant nën Menaxherin e Pëgjithshëm Upton Francis Robbins përfundoi 50,000 llamba. Sipas Edisonit, Hammer ishte "një pioner i ndriçimit të llambës elektrike".
Pothuajse të gjitha patentat e Edisonit ishin patenta të shërbimeve, të cilat ishin të mbrojtura për një periudhë 17-vjeçare dhe të përfshira në shpikje apo procese që janë elektrike, mekanike, ose kimike në natyrë. Rreth dymbëdhjetë ishin patenta të dizajnimit, të cilat mbrojnë një dizajn dekorativ deri në një periudhë 14-vjeçare. Si në shumicën e patentave, shpikjet që ai përshkroi ishin përmirësime mbi njohuritë e mëparshme.
Patenta e gramafononit, në të kundërt, ishte e pashembullt siq përshkruhet si pajisja e parë për të regjistruar dhe riprodhuar tingujt. Edison nuk ishte i pari që e shpiku llambën elektrike, por në vend shpiku llambën e parë komerciale. Shumë shpikës më parë kishin hartuar llamba inkadashente duke përfshirë Henry Woodward, dhe Mathew Evans.
Të tjerët që zhvilluan herët jo komercialisht llambat elektrike duke përfshirë Humphry Davy, James Bowman Lindsay, Moisiu G. Farmer, William E. Sawyer, Swan Jozefi dhe Heinrich Gobel. Disa nga këto llamba të hershme kishin jetë tepër të shkurtër, shpenzime të larta për të prodhuar, dhe të lartë elektrik aktual të tërhequr, duke i bërë ato të vështira për të aplikuar në një shkallë të madhe komerciale. Në 1878, Edison aplikoi termin fije e hollë tek teli me ngjyra të ndezura, edhe pse shpikësi Anglez Joseph Swan kishin përdorur termin para tek kjo.
Swan zhvilloi një dritë të flaktë me një fije e hollë të gjatë e të qëndrueshme në të njëjtën kohë si Edison, llamba më parë e Swan nuk kishte rezistencë të lartë të nevojshme për të qenë pjesë efektive e shërbimeve elektrike. Edison dhe bashkë-punëtorët e tij u vunë në detyrë për krijimin e llambës më gjatë të qëndrushme.
Pak më shumë se një dekadë laboratori i Edisonit në Menlo Park ishte zgjeruar për të zënë dy blloqe të qytetit. Edisoni tha se donte që laboratori të ketë "pjesë e pothuajse çdo materiali". Një artikull gazete i shtypur në 1887 tregon seriozitetin e kërkesës së tij, duke deklaruar laboratori përmbanë "tetë mijë llojet të kimikateve, çdo lloj dado, çdo madhësi të gjilpërës, çdo lloj kabllo apo tela, flokët e njerëzve, kuajve, derrave, lopëve, lepujve, dhive, deveve ... mëndafsh në çdo cilësi, gëzhoja lloje të ndryshme thundrave, dhëmbët peshkaqenit, brirë dreri, breshkë ... rrëshirë, llak dhe vaj, të gjitha mineralet ... "dhe lista vazhdon.
Në 1877-1878, Edison shpiku dhe zhvilloi mikrofonin me karbon i cili përdorej në të gjithë telefonat së bashku me marrësin Bell deri në 1980. Pas procesit gjyqësor patentë, në 1892 një gjykatë federale vendosi se Edison e jo Emile Berliner ishte shpikësi i mikrofonit me karbon. Mikrofoni me karbon është përdorur po ashtu në radio dhe punë publike gjatë viteve 1920.
Refuzimi i Çimit Nobel
Të dy Tomas Edisoni dhe Tesla u permendën si laureatë të mundshëm për nobel në 1915. Pavarësisht nga kontributet e tyre shkencore, ata kurrë nuk e morrën këtë cmim. Mendohet se arsyeja ishte armiqësia mes tyre. Ka dëshmi se secili ka minimizuar arritjet e tjera për ta marrë çmimin, që të dy e refuzuan çmimin nese te tjerë e marrin dhe të dy hodhen poshtë mundesinë për ndarjen e çmimit.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Jean-Jacques Rousseau
Jean-Jacques Rousseau (Zhan Zhak Ruso) (1712-1778), mendimtar e shkrimtar i famshëm frëng
Zhan Zhak Ruso konsideronte se te gjithë njerzit, për nga natyra, janë të barabartë. Sipas Rusos pushteti i përket popullit dhe ai duhet të vendosë për mënyrën e qeverisjes së vendit. Ai ishte për heqjen e mbretërisë dhe vendosjen e republikës.
Nuk mund të ketë atdhetarizëm pa liri, liri pa virtyt, virtyt pa qytetar; krijoni qytetarin dhe keni çdo gjë që iu nevojitet; pa atë ju keni asgjë, përveçse skllevër që nga sundimtari e deri poshtë.Rusoi e zhvilloi karierën e tij gjatë iluminizmit françez, në epokëm e arsyes, e cila ne Francën e shekullit të tetëmbëdhjetë dominohej nga Volteri (1694-1778), Monteskie (1689-1755), Didero (1713-1784), Kadorcet (1730-1794), Holbah dhe të tjerë, të cilët njiheshin si filozofët e asaj kohe.
Këta burra ishin zërat disidentë të kohës, të cilët ndryshuan mënyrat tradicionale të mendimit për fenë, qeverinë dhe moralin. Duke besuar se arsyetimi njerëzor është drejtuesi më i sigurt i fatit të njeriut, ata theksonin se, “arsyetimi është për filozofinë, ndërkohë që lutjet janë për të krishterët”. Kjo është tema e Enciklopedisë (1751-1780) së shquar të Dideroit dhe Dalamberit, e cila përmbante idetë më thelbësore të filozofëve, dhe që në vitin 1780 arriti në 35 volume.
Pikërisht në këtë klimë të gjallë intelektuale, Rusoi hyri me një autoritet të pabesueshëm. Me gjithë arsimimin e pakët formal, që kishte marrë, ai paraqiti një sere idesh rreth natyrës njerëzore me një force të tillë, saqë mendimi I tij, së fundi, mbizotëroi mbi mendimet më mbresëlënëse të kohës.
Zhan Zhak Ruso lindi në Gjenevë, më 1712. E ëma I vdiq pak ditë pas lindjes së tij dhe I ati, një arëbërës, e la atë në moshën dhjetëvjeçare nën kujdesin e tezes, e cila dhe e rriti. Mbas qëndrimit dy vjet në konvikt, për të cilën thoshte ai më pas, në veprën e tij Rrëfimet.
Më mësuan atje të gjitha mbeturinat e panevojshme që ka fituar emir arsim, atë e tërhoqi përsëri tezja e tij dhe kështu në moshën 12 vjeçarte, arsimimit të tij formal I erdhi fundi. Mbasi punoi një kohë të shkurtër si çirak në gdhendjen e orëve, ai e la Gjenevën dhe shëtiti nga njëri vend në tjetrin, duke takuar njerëz të ndryshëm, të cilët e ndihmuan atë, që të jetonte dhe e drejtuan tek disa bemires të fuqishëm.
Gjatë kësaj kohe ai lexoi libra dhe zhvilloi aftësi tjera në muzikë. Më pas ai filloi endjet nëpër Francë, ku u gjend nën kujdesin e një gruaje fisnike, Mme. De Warrens, e cila ngulmoi në arsimimin e tij të mëtejshëm dhe u përpoq t'i gjente një punë.
Puna e tij më e qëndrueshme ishte kopjimi i notave muzikore, megjithëse një farë kohe ai punoi si tutor i fëmijëve të M. De Mably, i cili ishte kryetar i Lionit. Më vonë u bë sekretar i ambasadorit francez në Venecia. Ai ishte një fëmijë i shkëlqyer, i cili mësoi shumë herët të lexonte.
Në moshën dymbëdhjetë vjeçare, Rusoi lexoi një pjesë nga veprat e klasikëve si Platon, Virgil, Horac, Montaine, Paskal dhe Volter, të cilët, me larminë e ideve të tyre, ndikuan fuqishëm në imagjinatën e tij. Nga Lioni ai shkoi në Paris, i pajisur me një sërë letrash prezantuese nga familja Mably, ku ai punoi.
Kjo e ndihmoi atë që të takonte disa nga njerëzit më të shquar të kryeqytetit të Europës. Këtu ai mbeti i mahnitur nga kontrasti i fisnikëve të pasur me artizanat e djersitur, nga madhëesia e katedraleve, me idetë heretike të Volterit, me hareme e sallone dhe skena tragjike të lagjeve të varfëra.
Megjithëse ai takoi shumë njerëz të shquar, duke përfshirë dhe Dideron dhe filloi të ngjiste me shpejtësi shkallët e shoqërisë së lartë franceze, brenda vetes ai ruajti, veçanërisht me gratë, pasojat e vegjëlisë Më 1746 ai krijoi një lidhje të gjatë me një sherbetore të paarsimuar, Therese Levasseur, me të cilën përfundimisht u martua më 1768. Karriera letrare e Rusoit filloi me esenë e tij Debat për artet dhe shkencën (1750), e cila ishte më vone dhe fituese çmimi.
Me një forcë të madhe emocionale, këtu, ai këmbëngul se morali është i korruptuar nga zëvendësimi i besimit me shkencën, nga ndjeshmëria artistike, nga imoralja në letërsi dhe nga vendosja e ndjenjave mbi logjikën. Kjo ese e bëri Rusoin menjëherë të famshëm, gjë që e çoi Dideronë të thoshte se ai kurrë nuk kishte parë një shembull të tillë suksesi. Më pas ai vazhdoi më 1752, me operetën Le Devin du Village, e cila u shfaq përpara mbretit dhe elitës së tij dhe më pas paraqiti komedinë Narcisi, të luajtur nga komedia franceze.
Dy vepra të rëndësishme u shfaqën më 1755 " Debat" për origjinën e pabarazisë ndërmjet njerëzve dhe a është ajo e autorizuar nga ligji natyror? dhe së dyti" Një debat për Ekonominë politike" , e cila u botua në Enciklopedi.
Më 1761, Rusoi botoi një histori dashurie, Juli ose Helioza e re, e cila u bë një nga romanet më të shquara të shekullit XVIII.
Libri i tij Emili, i botuar më 1762, ofroi një propozim të guximshëm për një arritje të re në arsim dhe gjithashtu përmbante një pjesë provokative tek Rrëfimet e besimit të Savoyard Vicarit, e cila ishte një kritikë ndaj institucioneve fetare, të cilat përkrahnin rëndësinë e besimit për njerëzimin. Në të njejtin vit ai publikoi veprën e tij më të famshme, Kontrata Sociale, në të cilën ai kërkoi të përshkruante kalimin nga primitivizmi në shoqëritë civile dhe ti përgjigjej pyetjes pse ligjet e kësaj shoqërie, të cilët qeverisin njerëzit janë legjitime.
Ditët e fundit të Rusoit ishin të trishtueshme, pasi shëndeti i tij po keqësohej, në një kohë kur ai vuante edhe nga një paranojë e theksuar.
Gjithashtu librat e tij u kritikuan disa herë si nga kisha ashtu edhe nga shtetit, dhe ata hapën fjalën se Rusoi duhej të arrestohej dhe duhej te sillej në burgun Concierge, në Pallatin e Drejtësisë. Kështu që, ai u arratis dhe në këtë kohë pranoi ftesën e David Hjumit për ti bërë vizitë atij në Angli ku kaloi gjashtë muaj. Ai u kthye në Francë i bindur se armiqtë e tij kishin pushuar së shpifuri për të.
Kur i treguan se Volteri kishte vdekur, ai tha:"Jetët tona ishin të lidhura ngushtë me njëra tjetrën. Unë nuk do të jetoj shumë pas tij".
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Tomas Robert Maltus
Tomas Robert Maltus (13 shkurt 1766 - 29 dhjetor 1834), prift, demograf dhe ekonomist anglez, i popullarizuar me veprën “ Essay on the principe of Population”
(“Mbi parimet e popullatës”), të botuar në vitin 1798 në Londër, lindshmërinë dhe popullsinë në përgjithësi i konsideronte madhësi të pandryshuar në hapësirë dhe kohë. Popullsia dhe varfërimi i saj, sipas tij, nuk vareshin nga kushtet shoqëroro-historike dhe institucionet sociale, por nga të ashtuquajturat ligjet konstante natyrore.
Siaps tij, meqenëse do të vinte deri te kufizimi i mjeteve për ekzistencë, gjë që nuk e vërtetoi zhvillimi i mëvonshëm material e mendor i njerëzimit, duhej ndërmarrë një varg masash të karakterit preventiv dhe pozitiv për zvogëlimin e lindjeve.
Preferonte që numri i lindjeve të kufizohej me abstenim moral dhe ngurim seksual, me shtyrjen e martesave dhe me mos hyrje në martesa (celibati), si pengesa preventive, dhe me epidemi, uri dhe luftëra, si pengesa pozitive.
Teoria e Maltusit dhe ithtarëve të tij, është thellësisht antishkencore dhe antihumane.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Nikolo Makiaveli
Nikolo Makiaveli (Niccolò Machiavelli, Firence, 3 maj 1469 – 21 qershor 1527) ka qenë vëzhguesi më i rrepte i ngjarjeve e i dokeve të kohës së tij por edhe një studiues i kujdesshëm i së kaluarës. Ai ishte muzikant, historian,poet, filozof, politikan dhe dramaturg. Makiaveli ishte edhe një figurë kryesore e Rilindjes dhe zhvillimit të realizmit.
Pas një kohe studimesh të tendosura, në vitin 1498 hyri në jetën politike si sekretar i republikës . Është autori i veprës së famshme Il Principe ("Princi").
Gjatë viteve të jetës së tij politike (1498 - 1512) pati mundësi të njihte ambasadorë, politikanë, princa dhe të studiojë me themel zhvillimin e ngjarjeve.
Sëbashku me Leonardo da Vinçin mendohet si një shembull tipik i njeriut të rilindjes. Ky përcaktim - sipas shumë njerzve - veçorizon në mënyrë më të kryer qoftë njeriun ashtu edhe letrarin dhe jo emërtimin makiavelizëm, që ka hyrë për tjetër gjë në gjuhën e tanishme për të treguar një mençuri dhe një mprehtësi të mendimit kurdoherë të hollë e kulmor
Jeta dhe aktiviteti
Nikolo lindi në Firence më 3 maj 1469. Ai ishte djali i një juristi. Për rininë dhe formimin e tij dihen shumë pak gjëra. Por është e qartë se ishte familjarizuar me poetët kryesorë, filozofët dhe historianët grekë dhe latinë. Zotërimi i shkencave politike dhe njohja e thellë e intrigave të kohës së vet, të dukshme në veprën e tij, të shtyjnë të hamendësosh se Makiaveli u përzie që shumë i ri në jetën politike të qytetit.
Më 1498 u bë sekretar i Këshillit të të Dhjetëve, organizëm i ngarkuar me politikën e jashtme dhe ushtarake të Senjorisë. Në vitet që pasuan, shumë ambasada e çuan në qendrat e mëdha të pushtetit, si në Itali ashtu edhe jashtë. Më 1512, kur ra Republika, Makiaveli humbi detyrat e tij për arsye të pjesëmarrjes së hamendësuar në një përbetim kundër Mediçëve të ardhur në pushtet. I arrestuar dhe i torturuar, u shtrëngua të tërhiqej në pronën e tij në San Kashiano, jo larg Firences.
Po atë vit shkroi veprën e tij më të njohur Il Principe (Princi, që u botua vetëm më 1532), dhe punoi për veprën Fjalë për dekaden e parë të Tit Livit, botuar më 1531. Makiaveli, gjatë këtyre gjashtë viteve, shkroi pjesën më të madhe të shkrimeve të tjera, midis të cilave poema didaktike mbi modelin antik dhe një komedi, Mandragora, botuar më 1524.
Më 1518, ai u bashkua me rrethin politiko-letrar të "Orti Oriçelari" në Firence dhe lexoi aty pjesë të zgjedhura nga vepra e vet. Me ndërmjetësinë e lidhjeve të reja, u fut në punë pranë Mediçëve, nderet e të cilëve kishte kohë që i kërkonte me ngulm.
Duke filluar nga viti 1519, zotërit e Firences i besuan detyra të shumta, pa ndonjë rëndësi të veçantë, dhe sidomos pa ndonjë lidhje me politikën. Për llogari të kardinalit Xhulio de Mediçis, ai krijoi të famshmen Histori të Firences, botuar më 1523.
Makiavelit iu kthye më në fund qytetaria e tij prej borgjezi të Firences, që e lejoi të zgjidhej në të gjitha detyrat e Senjorisë. Më 1526, atëherë kur trupat e Karlit V kërcënonin qytetin, u emërua, me urdhër të papa Klementit VII (një Mediçi), kancelar i shërbimit mbrojtës.
Pas marrjes dhe plaçkitjes së Romës nga Karli V më 1527, Mediçët u detyruan të linin pushtetin në Firencë dhe Makiaveli i humbi përsëri të gjitha funksionet e tij. Vdiq më 22 korrik të po atij viti, në moshën pesëdhjetetetëvjeçare dhe u varros në kishën e Santa Kroçes, kisha më e madhe françeskane e Italisë, një panteon i vërtetë i lavdive fiorentinase.
Lëvizja europiane e humanizmit filloi nga zbulimi i shkrimeve të Antikitetit në Itali, në fillimet e skekullit XV; ai njohu kulmin e tij me veprën e Erazmit të Roterdamit, që bëri një përkthim të ri kritik të Biblës, sipas teksteve origjinale në hebraisht dke në greqisht.
Filologjia moderne kishte lindur, me diskutimin kritik dhe me verifikimin e burimeve për shkrimet e përcjella nga tradita, ndërsa përsosuria e shtypshkronjës nga Gutenbergu siguroi një shpërndarje të gjerë të këtyre punimeve. Shpirti kritik dhe i vetëdijshëm i humanizmit u kap pas teksteve të shenjtëruara nga dogma dhe tradita, duke çuar në një komentar "laik", përballje e vërtetë midis individit dhe Shkrimeve të Shenjta, që eci me shpejtësi në një hap me Reformën.
Reforma e Martin Luterit, e Ulrish Zvinglit dhe e Kalvinit, që filloi në Europën e Veriut rreth njëzet vjet pas ekzekutimit të Savonarolës, kishte elemente të përbashkëta me protestën fetare të dominikanit fiorentinas: një kundërshti ndaj ideve tepër laike dhe vetëkënaqësisë krenare të njerëzve të Rilindjes dhe nënshtrim ndaj besimtarisë absolute, ndaj "nderit" të vendimeve hyjnore.
Reformatorët patën megjithatë më shumë sukses, sepse ishin më pak radikalë dhe fanatikë se kryemurgu i San Markos të Firences dhe sepse një numër i madh intelektualësh dhe princash u rreshtuan në krah të tyre.
Thënja "Qëllimi i përligj mjetet" i atribuohet Injacio de Lojolës (1491-1556), themelues i urdhrit të jezuitëve, qëllim i fundit i të cilit ishte t'u shërbente gjithmonë interesave të Papës. Fetarët duhet t'i binden atij perinde ac cadaver ("si një kufomë") dhe të përpiqen me të gjitha forcat të përcjellin vullnetin e tij me bëma, në përputhje me shpirtin makiavelik. Jezuitët u bënë arma kryesore e Papatit për të organizuar Kundërreformën dhe modeli i aparateve burokratike mbi të cilat u themeluan shtetet absolutiste duke filluar nga skekulli XIV.
Nikola Makiaveli (Nicolas Machiavel), ka qenë mendimtari i parë që hartoi teorinë e racionalizmit praktik, duke i kthyer kështu shpinën mendimit mesjetar, për të cilin qëllimi i çdo veprimi tokësor ishte dhënë që më përpara: vullneti hyjnor, frymëzimi platonik i shpirtit në unitet me Zotin e nderit, ose energjia vepruese dhe e dobishme aristoteliane (kërkimi i formave të zhvillimit superior, si për gjërat, ashtu edhe për qeniet e gjalla).
Atëherë kur mendimi mesjetar i linte pak vend lirisë së vendimit të individit, që madje nuk kishte të drejtë të vendoste kundër urdhrit të Krijimit, pra kundër shpëtimit të tij, njeriu i Rilindjes është thellësisht i pushtuar nga ndjenja e jetës: ai mund dhe duhet të vendosë vetë, si individ, për atë që është e mirë dhe e drejtë për të.
Në gjysmën e parë të shekullit XV, një fiorentinas i ri me kulturë nuk e vriste shumë mendjen nëse i ishte ruajtur ndonjë vend i vogël nën diell; ai e përmblidhte energjikisht veten (zbatimi i virtu) dhe nuk linte t'i shpëtonin nga duart të gjitha rastet që i paraqiteshin (si pasojë e fortuna).Një varg i tërë përvojash të reja e kishin nxitur në Firence shfaqjen e kësaj vetëdije krenare për veten.
Familjet e mëdha fiorentinase, me në krye Mediçët, kishin grumbulluar pasuri të jashtëzakonshme, falë industrisë dhe tregtisë së pëlhurave dhe kishin tërhequr rreth tyre artistë dhe intelektualë që shërbenin për vlerësimin e pasurisë dhe lavdisë së tyre, si në qytet ashtu edhe jashtë tij.
Falë punimeve të Filipo Bruneleskit, që kishte ndërtuar kupolën gjigante të katedrales, fiorentinasit e shihnin veten në gjendje të realizonin të njëjtat suksese teknike si të parët; konsili i mbledhur në qytet më 1439, që duhej të çonte në pajtimin (në dukje) të kishave të Lindjes dhe të Perëndimit, ndihmoi gjithashtu në mënyrë vendimtare për të përhapur diturinë e Greqisë antike.
Kozmo de Mediçi, burri më i fuqishëm i Republikës fiorentinase, themeloi më 1459 Akademinë e qytetit të tij. E prirë për të ripërtërirë filozofinë antike në një perspektivë platonike, ajo lindi në fakt një fe filozofike të afërt me neoplatonizmin e Plotinit, të pajtueshme me doktrinën e krishterë dhe krejt të kënaqshme në rrafshin intelektual. Zbulimi i natyrës zinte shumë vend te neoplatonizmi, synimet e të cilit ishin krejtësisht praktike.
Të nxitur nga teoria e Nikolas Krebsit mbi ngjashmëritë midis "mikrokozmosit" dhe "makrokozmosit", filozofët e Rilindjes kërkonin gjithashtu ta bënin të dobishme "simpatinë" e tokësores dhe të qiellores nëpërmjet praktikash magjiko-alkimike, duke synuar të arrinin shndërrimin e materies - për shembull për të prodhuar ar.
Spekulime të tilla përmbanin rrezikun e besimit te fati astrologjik, kundër të cilit u ngrit Xhovani Piko dela Mirandola (1463-1494), përfaqësuesi më i rëndësishëm i Akademisë fiorentinase dhe zëdhënësi i saj; ai u nis nga ideja se çdo njeri duhet të arrijë të përcaktojë lirisht fatin e vet. Vetëdija e re e njeriut të Rilindjes nuk kishte një themel botërisht të shëndoshë; sidomos në shtresat e thjeshta të popullsisë, një numër individësh kishin një ndjenjë të thellë se ishin vetëm, të brishtë dhe blasfemues.
Një murg dominikan që shihte vegime, Xhirolamo Savonarola, arriti të përfitonte nga gjendja kritike në të cilën ndodhej Firenca - e kërcënuar nga jashtë nga spanjollët dhe e privuar nga Mediçët, që ishin dëbuar nga francezët - për të vendosur përkohësisht një Republikë të krishterë fondamentaliste, një shtet të vërtetë teokratik e të ashpër.
Në këtë kohë janë karakteristike trazirat shpirtërore dhe Sandro Botiçeli, që i kishte marrë nga mitologjia pagane subjektet e tablove të tij të frymëzuara nga Akademia fiorentinase, i dogji vetë veprat që zotëronte ende, në "turrën e famshme të kotësive", të organizuar nga Savonaroia. Më 1498 ai vendosi rregull në sjelljet e papëlqyeshme të këtij fanatiku duke e arrestuar, gjykuar dhe ekzekutuar; kolektivizmi i tij përfshirës kërcënonte individualizmin e kulturës që po rilindte, po aq sa sundimi i princave!
Ndërsa vetëdija e re e vetvetes, karakteristikë e njeriut të Rilindjes, po shtrihej deri në kozmologji dhe rreziku i rënies në rrëmujat socialpolitike dhe në përmbysjen e gjendjes ishte i pranishëm, burri i shtetit, Makiaveli, që ishte dëbuar nga Mediçët, përfitoi nga kjo gjendje.
Të gjithë këta faktorë përcaktuan planin e dytë të filozofisë politike të autorit të veprës Princi, vepër çuditërisht "moderne", shkruar më 1513. Modeli i princit ishte Cezar Borxhia, djali jo i ligjshëm i papa Aleksandrit VI; forca e tij e veprimit (pasojë e virtu-s së tij), aftësia për të përfituar nga rastet e përshtatshme (pasojë e fortuna-s së tij) dhe shmangia e zgjuar e të pashmangshmes, i kishin dhënë mundësinë të fitonte sovranitetin mbi provincën italiane të Romanjës dhe të mbahej aty fuqishëm.
Makiavelit nuk i interesonte aspak që një sundimtar absolut si Borxhia kishte qenë një uzurpator; përligjja e një drejtuesi përmes nderit të Zotit nuk i interesonte shumë, sepse nuk njihte asnjë lidhje midis teologjisë dhe politikës. Makiaveli, sekretar i Senjorisë republikane, do të kishte parapëlqyer drejtimin e zgjuar të një administratori të mirë të Republikës sesa sundimin arrogant të një princi të vetëshpallur, por kjo nuk përbënte për të ndonjë ndryshim në ushtrimin e pushtetit.
Shteti, qoftë republikë apo principatë autokratike, ka vetëm një qëllim: ruajtjen e tij dhe mbajtjen e pushtetit me ta vendosur atë. Dhe ky qëllim është i natyrshëm, sepse njerëzit janë të këqij nga natyra, duke dashur secili më shumë sesa ajo që merr. Pra, nuk duhen lejuar të gjithë individët, të aftë për të vendosur lirisht, të ndjekin qëllimet e tyre egoiste njëri kundër tjetrit.
T'i pengosh për këtë nëpërmjet përforcimit të shtrëngesës shtetërore, ky është një qëllim që përligj edhe dhunën, gënjeshtrën dhe tradhtinë. Politika nuk ka të bëjë fare me moralin. Liria e sapofituar nga njerëzit e Rilindjes u përvetësua vetëm në dobi të atij që mori pushtetin.
Megjithatë kjo liri është e kuptueshme: virtytet themelore të trashëguara nga Platoni dhe të lidhura nga Ciceroni tek etika stoike - zgjuarsi, guxim dhe përmbajtje - u zhveshën nga Makiaveli prej çdo përmbajtjeje metafizike apo etike. Ato janë tani vetëm mjete për të fituar pushtetin dhe për ta mbajtur atë.
Në mendimin politik, idetë e Makiavelit çuan në përcaktimin nga francezi Zhan Bodën (1530-1596), të nocionit të sovranit si mishërim i vullnetit të shtetit, përherë në bazë të teorisë moderne dhe në konceptin e "arsyes së shtetit", që daton nga Shekulli i Dritave.
Makiaveli, mendimtari i parë i Kohëve Moderne, në historinë e filozofisë zgjeroi një fushë të shkencave praktike, politikën, duke e shkëputur nga lidhjet e saj me teologjinë dhe metafizikën. Natyralistët do të ndiqnin rrugën e tij. Veprat kryesore: Shqyrtime për dekaden e parë të Tit Livit (1502); II Principe (1532); Sundimtari, përkth. shqip (1977).
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Friedrich Nietzsche
(Niçja i Madh)
Friedrich Wilhem Nietzsche (sqt. Fridrih Niçe) lindi më 15 tetor 1844; vdiq më 25 gusht 1900. Është një nga filozofët më të shquar gjermanë të shek. të 19. Ai ka qenë një kritik i ashpër i Krishtërimit (dhe i fesë në përgjithësi), i idealizmit gjerman, i Feminizmit dhe i modernizmit në përgjithësi. Ai konsiderohet si një mjeshtër i vërtetë i aforizmave filozofike të krijuara në formë eksperimentale. Për këtë arsye, ai është urryer, adhuruar, keq-interpretuar dhe ndoshta mbetet edhe sot e kësaj dite filozofi më i vështirë për t’u kuptuar.
Nietzsche ka lindur me 15 tetor të vitit 1844 në Ryken të Lajpcigut, në Saksoni. Ai u rrit në gjirin e një familjeje protestante, ndërsa i ati ishte prift. Ky i fundit vdiq kur Friedrich ishte vetëm 4 vjeç, pasi vuante nga një sëmundje mendore. Së bashku me të ëmën dhe të motrën, Elizabeth, ai u transferua në Naumburg ku do të jetonte për tetë vite me radhë. Friedrich ishte një adoleshent tepër kurioz, një nxënës i shkëlqyer dhe në momentin e përballjes me besimin fetar, nisi të anonte nga ateizmi. Ai studioi filozofi në Universitetin e Lajpcigut ku do të njihej me veprat e Shopenhaurit, të cilat do të përbënin pikënisjen e frymëzimit të tij filozofik.
Në vitin 1865, në moshën 24 vjeçare, Nietzsche emërohet profesor në Universitetin e Bazelit dhe merr nënshtetësinë zviceriane. Një vit më parë, ai ishte njohur me kompozitorin Richard Wagner, me të cilin do të kishte një miqësi të gjatë, por kjo nuk e ndaloi ta kritikonte si përfaqësues të kulturës më dekadente në botë, asaj gjermane. Në këtë periudhë studion filozofinë antike greke, ne veçanti veprat e filozofëve para-sokratikë, Heraklitit dhe Empedokles.
Në vitin 1870 Nietzsche shërbeu si asistent mjekësor në Luftën Franko-Prusiane ku njohu nga afër traumat dhe mjerimin njerëzor, ku për më tepër u sëmur edhe vetë nga dizanteria dhe difteria. Pasojat e këtyre sëmundjeve ai i vuajti gjatë gjithë jetës. Pas rikthimit në Bazel, në vend që të pushonte, nisi të shkruajë pambarimisht, duke shfrytëzuar në maksimum fuqinë e tij mendore. Në vitin 1872 publikoi veprën e tij të parë të famshme Lindja e tragjedisë.
Në vitin 1879 braktisi mësimdhënien për shkak të problemeve shëndetësore dhe në dekadën në vazhdim e kaloi kohën në Venecia, Torino dhe Nisë.
Tre vite më vonë, bie në dashuri me Lou fon Salome, por kjo e fundit e refuzoi kërkesën e tij për martesë. Po në vitin 1882 Nietzsche nis të shkruajë kryeveprën e tij Kështu foli Zarathustra( Also spracht Zarathustra ), e cila publikohet 3 vite më vonë.
Në vitin 1888 transferohet në Torino, ku dhe do të përfundojë veprat Perëndimi i idhujve dhe Ecce Homo – Si bëhet njeriu ai që është.
Filozofia e Nietzsches nis me trajtimin e filozofisë dhe artit të Greqisë Antike, në disfavor të klasicizmit, të cilin e vështronte si një afirmim të vizionit të arsyeshëm dhe për rrjedhimisht përfaqësues të dekadencës. Në veçanti tragjedia greke është interpretuar si një shprehje e impulsit jetësor, apo siç shprehet Nietzsche e ‘momentit dionisiak’.
Nietzsches kritikoi ashpër vlerat morale të shoqërisë dhe altruizmin, të cilat në fakt mohojnë vetë jetën. Sipas tij njeriu duhet të përjetojë edhe dhimbjen pasi ‘ajo çfarë nuk të vret, ajo të bën më të fuqishëm’. Koncepti i njohur i Nietzsches ‘ vullneti për fuqi’ luan një rol kryesor në filozofinë e tij, duke u shprehur se ‘është esenca e ekzistencës njerëzore, sikur t’i thuash jetes po!’, pra afirmimi i saj.
Nietzsche mendonte se udhëheqësit fetarë e përdorin besimin dhe moralin për të skllaveruar njerëzimin. Sipas tij, koncepti ‘fuqia e vullnetit’ lejon tejkalimin e njeriut jo eliminimin e tij, pra braktisjen e idhujve dekadentë dhe shpresës për një jetë në botën e pasvdekjes dhe pranimin e jetës ashtu siç është ajo.
Pra ndryshe nga keqinterpretimet e filozofisë së tij, mbinjeriu nichean nuk është një njeri i gjithëfuqishëm, por një qënie që duhet të zhvillohet lirshëm për të tejkaluar vetveten ( "..njeriu është një urë dhe jo një qëllim." – kjo është edhe ideja thelbësore e Zarathustrës. Pikërisht këtë ide e keqpërdori ideologjia naziste. Shkrimet e tia përsa i përket fuqisë, dobësisë, feminizmit dhe fesë u bënë aksioma të nazizmit në hartimin e doktrinës së tyre totalitare, ndërkohë që vetë Nietzsche ishte kundër anti-semitizmit dhe dënimit me vdekje.
Nietzsches i përket një nga thëniet më të famshme në histori, ‘Zoti ka vdekur’, por kuptimi nuk është aspak ai i supozuar. Nietzsche flet për bashkëkohësit e tij, hipokrizia e të cilëve le të kuptohet se ata në fakt jetojnë ‘sikur Zoti të kishte vdekur’. Sipas Nietzsche ‘... ka ekzistuar vetëm një i krishterë i vërtetë, dhe Ai vdiq në Kryq’.
Friedrich Nietzsche 1868
Me 3 janar të vitit 1889, teksa ndodhej në Sheshin Karlo Alberto, në Torino, Nietzsche pësoi krizën e parë nervore duke shfaqur mendime delirante dhe duke u vetë-quajtur Krishti apo Dionisi, perëndia greke e dëfrimit. Sëmundja e papritur e tij është debat më vete. Disa mendojnë se ai e trashëgoi sëmundjen nga babai i tij, dhe ka mendimi të ndryshme se si dhe sa ndikoi kjo sëmundje në krijimtarinë e tij filozofike.
Fridrich Nietzsche i kaloi 2 vitet e fundit të jetës së tij në errësire mendore dhe nën perkujdesjen e së motrës, Elizabeta. Filozofi i madh u nda nga jeta me 25 gusht të vitit 1900, në Vajmar.
Trashëgimia e Nietzsches
Filozofia e Nietzsches ka ndikuar në formimin dhe veprën e disa prej figurave më të shquara të shekullit të 20-të, përfshi Thomas Man, Andre Gide, Herman Hesse, Zigmund Freud, Martin Heidegger apo Emil Cioran. Fatkeqësisht rreth viteve 20, filozofia e tij u interpretua në mënyrë barbare nga nazizmi gjerman dhe fashizmi italian, dhe për më tepër të ndihmuar nga e motra e cila fallsifikoi disa nga dorëshkrimet e tia. Tragjedia e vërtetë nicheane qëndron në faktin se këto interpretime të gabuara vazhdojnë të ekzistojnë edhe sot e kësaj dite.
Re: Personalitete dhe personazhe qe kane bere historine..!
Aleksandër Moisiu
Reison Gjaci ose Alexander, Alessandro - Moissi ose Moisi, lindi më 2 prill të vitit 1879 në Trieste te ITALISE dhe vdiq më 23 mars të vitit 1935 në Vjenë, ishte aktor austriak me origjinë shqiptare.
Jeta
Në moshën 19 vjeçare shkon në Vjenë, ku me ndihmën e Jozef Kainc iu përkushtua aktrimit. Më 1898 e nisi karrierën e vet si kompars (aktorë që luajnë rol të vogël) në Burgtheatër. Pastaj vijuan angazhime në teatër në Pragë dhe Berlin. Në Berlin Aleksandër Moisiu u pranua në seminarin e Max Reinhardt me të cilin shkoi në turne në Petersburg (1911). Atje u dallua për rolin e Edipit. Pas këtij suksesi ai u angazhua në shumë vende të Evropës dhe Amerikës Veriore.
Fusha e veprimit të Moisiut përmblidhte të gjithë spektrin e literaturës evropiane të teatrit, duke filluar që nga tragjedia antike greke e deri te koha moderne. Shumë të njohura u bënë interpretimet e tij të Hamletit, të Edipit, të Jedermann dhe të Fedja në veprën e Leon Tolstoit “Kufoma e gjallë”. Ai luajti po ashtu edhe rolet kryesore në premierat e pjesëve teatrale të Hauptmann-it (“Der weiße Heiland“), të Wedekind-it (“Frühlings Erwachen”) dhe të Hofmannsthal-it (“Jedermann”).
Në vitin 1920 ishte i pari që në Lojërat Festive të Salzburgut (Salzburger Festspiele) luajti rolin kryesor në “Jedermann”.
Moisiu vlerësohej shumë nga publiku i tij për shkak të zërit të tij të bukur si dhe për angazhimin e tij emocional. Ai llogaritej sidomos në vitet para fillimit të Luftës së Parë Botërore si një nga aktorët më të mëdhenj në hapësirën gjermanofolëse. Në periudhën mes dy luftërave ishte shumë kohë në turne. Në Berlin aktronte në këtë kohë vetëm si mysafir. Stili i tij i aktrimit llogaritej këtu si i vjetëruar dhe nuk mund të matej më me zhvillimet teatrore si ai i ekspresionizmit, apo teatri politik i Brecht-it apo i Piscator-it.
Prej vitit 1910 e deri më 1935 mori pjesë në 10 produksione të filmave, 8 prej tyre ishin filma pa zë.
Në vitin 1935, pak kohë para vdekjes së tij, Moisiu kërkoi shtetësinë e Shqipërisë si dhe atë të Italisë. Shqipëria refuzoi këtë kërkesë, kurse Italia ia dha shtetësinë Moisiut, kur ai ishte i shtrirë në shtratin e vdekjes.
Varri në Morcote
Ai vdiq më 23 mars të vitit 1935 në Vjenë. Ai është i varrosur në varrezat e komunës së Morcote-së, pranë qytetit Lugano në kantonin e Tessin-it në Zvicër.
Moisiu sot adhurohet dhe respektohet sidomos në Shqipëri si një ndër aktorët më të mëdhenj të vendit, edhe pse ai që nga rinia e tij më nuk e vizitoi Shqipërinë. Shkolla e aktrimit në Tiranë, Universiteti i Durresit, Shkolla e mesme e pergjithshme në Kavajë dhe teatri i Durrësit e mbajnë emrin e tij.
Gruaja e tij Maria Moisiu ishte nga Vjena. Aleksander Moisiu është stërgjyshi i aktorit Gedeon Burkhard (ndër të tjera i njohur me rolin e tij kryesor në serinë “ Komisar Rex”).
Citate per Moisiun
"Zëri, mimika dhe gjestet e Moisiut shfaqin diçka unike, diçka e cila nuk ishte parë asnjëherë në skenën botërore të artit." - Franc Kafka, shkrimtar i njohur botëror
"Hamleti është shkruar për Moisiun dhe Moisiu ka lindur për të interpretuar Hamletin, vetë ai." - Max Brod
"Unë gjeta te Moisiu aktorin e vërtetë që kërkoja." - Max Reinhard, regjisor dhe reformator i skenes gjermane
"Nepermjet interpretimit te rolit te Hamletiti, Moisiu fitoi dashurine e shikuesit francez." - Andre Antuan, reformist i teatrit francez
Faqja 1 e 5 • 1, 2, 3, 4, 5
Similar topics
» Ain-Jaluti,nje pike kthese ne historine boterore
» Dhjete qytetet qe kane ndikuar ne historine botes
» Personazhe historike me të kaluar skandaloze
» Amerikani Robert Wadlow, njeriu më i gjatë në historinë e botës
» Arvanitasi që fitoi maratonën e parë në historinë e Lojërave Olimpike
» Dhjete qytetet qe kane ndikuar ne historine botes
» Personazhe historike me të kaluar skandaloze
» Amerikani Robert Wadlow, njeriu më i gjatë në historinë e botës
» Arvanitasi që fitoi maratonën e parë në historinë e Lojërave Olimpike
Faqja 1 e 5
Drejtat e ktij Forumit:
Ju nuk mund ti përgjigjeni temave të këtij forumi